Bir münevverin zihin dünyası : Ahmed Midhad Efendi romanlarında modernleşme olgusu

Abstract

Birçok çalışmaya konu olmuş olan Osmanlı Modernleşmesi farklı disiplinlerin bakış açısı ile ele alınmıştır. Bu çalışmalarda Osmanlı Modernleşmesinin siyasi, iktisadi ve sosyal boyutu incelenmesine rağmen, Osmanlı Modernleşmesinin edebi eserler üzerinden okunması zayıf kalmıştır. Bu çalışmanın amacı Osmanlı Modernleşmesi'nin toplumsal etkilerini, Ahmed Midhat Efendi'nin romanları üzerinden incelemektir. Konuya edebiyat-toplum ilişkisi açısından yaklaşılmaktadır. Tanzimat Fermanı ile yönünü resmen Batı'ya çeviren Osmanlı'nın geçirdiği değişim ve dönüşüm Ahmet Midhat Efendi'nin romanları merkeze alınarak anlaşılmaya çalışılacaktır. Bu bakımdan üzerinde durulan problematik modernleşme sürecinde Osmanlı toplumunda ortaya çıkan alafranga ve alaturca insan tiplerinin Ahmed Midhat Efendi'nin romanlarındaki yansımasıdır. Kaynak taraması ve söylem analizi yönteminin kullanıldığı çalışmada cevap aranan sorular; Ahmed Midhat Efendi'nin romanlarında, Alaturka insan tipleri ile modernleşme süreciyle birlikte ortaya çıkan Alafranga insan tiplerinin, iktisadi ve sosyal zihni kavrayış ve yaşayış açısından bu süreçten nasıl ve ne şekilde etkilendiğidir. Ulaşılan sonuçlar ise; Osmanlı modernleşmesinin toplumda zihni kırılmalar meydana getirdiği; bu kırılmanın alafranga ve alaturca olarak iki ayrı cenah teşkil ettiği ve bu iki zıt tipin zihni duruşlarının, yeni olanı alma şekillerinin –eğitim, iktisadi tasavvur, kent, vb- topluma yabancılaşmada ya da kendi kültür havzasında kalma tercihinde başat rol oynadığıdır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Modernleşmesi, Ahmed Midhat Efendi ve Romanları,İnsan Tipleri

Being a subject matter of many studies, Ottoman modernization is handled in various disciplines. In these studies, Ottoman modernization is addressed in political, economic and social dimensions. However, reading Ottoman modernization over literal works is not sufficient. This study aims at analyzing this era by the help of Ahmet Mithat Efendi'si works. Its approach is based on literature-society relations. It seeks for understanding change and transformation of the Ottoman, which directed its route to the West, by focusing on the works of Ahmet Mithat Efendi. Thus, the Problematic in this work is the Alaturka (in the Ottoman or Turkish style) and Alafranga (in the European or Western style) human types, who are reflected in Ahmet Mithat Efendi's works. The methods used in this study are literature review and discourse analysis. The research question is about how Alafranga and Alaturka human types of modernization were effected from this process in terms of political and social perception and their way of life. The research concludes with findings that Ottoman modernization paved way for "logical turn" in the society. Emergence of two human types in oppositional positions and their ways of inheriting the "new" -education, economic imagination, urban and etc. - play a leading role for preference of alienation or adherence to the cultural area. Keywords: Ottoman Modernization, Ahmed Midhat Efendi and His Novel's, Human Types