Zebidi’nin ihya yorumu (kitabü kava’idi’l-’akaid’in uluhiyyet bahisleri bağlamında)

Abstract

Bu çalışma Gazzâlî şârihi Zebîdî'nin İthâfü's-sâdeti'l-muttakīn bi şerhi esrâri İhyâi 'ulûmu'd-dîn isimli eseri ekseninde şerh türü eserler hakkındaki özgünlük tartışmalarını da dikkate alarak bir şerh tahlili örneği sunmaktadır. Çalışmada İhyâ'nın Kitâbü kavâ'idi'l-'akāid bölümündeki ulûhiyyet bahislerine yapılan şerh incelenmiş, gelenekteki şerh yazım amaç ve işlevleri ile Zebîdî'nin şerh yöntemi arasında karşılaştırma yapılmıştır. Gelenekteki şerh yazımının amaçları; şerhedilen metnin ibârelerini dil bakımından tahlil ederek eskiyen dili güncellemek, gelenekten tevârüs eden ilmî birikimi aktararak devamlılığını sağlamak ve şârihi olunan müellifin görüşlerini daha anlaşılır kılmak için gerekli açıklamaları yapmaktır. Bu bağlamda çalışma Şârih'in dil, gelenek ve Gazzâlî üzerinden yaptığı açıklamaların ele alındığı üç bölümde sunulmuştur. Çalışmadaki başlıklar da gelenekteki şerh yazım amaç ve işlevlerinden esinlenerek oluşturulmuştur. Böylece Zebîdî'nin bir şârih olarak gelenekteki şerh yazım amaç ve işlevlerini ne derece yerine getirdiğinin daha açık bir şekilde görülmesine imkân sağlamaya çalışılmıştır. Şârih çalışmada da örnekleri görüleceği üzere yaptığı lügavî açıklamalarla metnin eskiyen dilini güncelleyerek gelecekte de okunmaya devam etmesini sağlamakta, mütekaddim ve müteahhir dönemdeki söylemleri aktararak meseleleri değerlendirmekte, Gazzâlî'nin eksik ve kapalı bıraktığı hususlara yer vererek geniş açıklamalar yapmaktadır. Çalışma neticesinde Zebîdî'nin, geçmişi tekrar eden bir mukallid olmadığı görülmüştür. Zira Şârih muhtasar bir akâid risâlesi sayılabilecek Kitâbü kavâ'idi'l-'akāid'i yaptığı şerh ile müstakil bir kelâm kitabı hüviyetine büründürmüştür. Anahtar Kelimeler: Gazzâlî, İhyâ, Zebîdî, İthâfü's-sâde, şerh tahlili

This study examines Zabidi's Ithaf al-sada al-muttakın bi sharh asrar Ihya al-ulum ad-din and questions whether it is possible to talk about originality in such commentaries. This study is limited to the issues related to divinity in the commentary on the section of the Kitab Qavâid al-Aqaid of Ihya. In this section of the commentary Zabidi's method is examined and compared within the context of the aims and functions of commentary genre within the tradition. The aims of writing commentary in the tradition are to update the old-fashioned language by analaysing the inscription of commened text in terms of language, and to provide continuty of the knowledge which is inherited from the tradition by conveying it, and to give the necessary explanation to make more understandable the opinions of author. In this context the study consists of three chapter, the first examining the commentator's explanations related to language, the second related to tradition and the final one related to Ghazzali. The subtitles in this study are constituted by inspiration from the aim and functions of commentary tradition. Thus, it provides an opportunity for understanding more clearly that in which degree Zabidi carried out the aim and function of writing commentary at the tradition as a commantator. As it would be seem in this study, the commentator provides for the text to keep reading at future by updating its language with the philological explanations and Zabidi evaluates the issues by conveying the discourse periods of mutaakhkhir and mutakaddim and he also gives comprehensive explanations by giving place to issues which Ghazzali leaves them incomplete and vague. As a conclusion it seems that Zabidi isn't an imitator who repeats the past. Because he cloaks Kitab Qavaid al-Aqaid which could be assumed a brief akaid treatise in a guise of a kalam book. Anahtar Kelimeler: Ghazali, Ihya, Zabidi, Ithaf al-sade, analysis of commentary