Şeyh Bedrettin’de ekberi etkisi

Abstract

İbnü'l-Arabî ile anılan vahdet-i vücûd düşüncesi hiç şüphesiz İslam tasavvufunun önemli damarlarından birisidir. Bu damar, İbnül'l-Arabî'nin kendisinden önce İslam Coğrafyasında birikmiş bilgiyi ve hikmeti uzun yolculuklar neticesinde benliğinde devşirmesi ve bunu da Anadolu'da açığa vurmasıyla ortaya çıkmıştır. Yaşadığı dönemde, düşünceleriyle birçok tartışmaya sebep olan, takipçisi kadar eleştireni de bulunan İbnü'l-Arabî'nin ismi ve eserleri, kıymetli öğrencileri tarafından gelecek nesillere taşınmış, Şeyh-i Ekber'in eserlerine yapılan şerhler, düşüncelerini açıklayan kitaplar aracılığıyla İslam tasavvufunun önemli bir kolu oluşmuş, bir gelenek meydana getirilmiştir. İşte bu geleneğin etkisinde kaldığı düşünülen isimlerden birisi de Şeyh Bedreddin'dir. Siyasi ve tarihi yönleriyle değerlendirilmeye alışılmış olan Şeyh Bedreddin, mutasavvıf kimliğiyle de bilinir. Kendisine atfedilen, en azından konuşmalarının onu dinleyenler tarafından kaleme alınmasıyla oluştuğu konusunda hemfikir olunan Vâridat isimli eseriyle olsun, Davud el-Kayseri'nin Fusûs şerhinin mukaddematına düştüğü taliklerle olsun anlıyoruz ki Şeyh Bedreddin'in mutasavvıf yanının Ekberi gelenekten bir hayli beslendiği ortadadır. Bu çalışma Şeyh Bedreddin ile Ekberi gelenek arasındaki bağı ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu çalışmanın kapsamı, sözü edilen amaç doğrultusunda, Şeyh Bedreddin'in varlık, bilgi ve insan kavramları üzerine ortaya koyduğu felsefi düşünceleridir. Çalışma, bu düşünceler üzerinden Ekberi gelenekle Şeyh Bedreddin arasında bağ kurar. Söz konusu üç kavramın altında varlığın birliği, insanın özgürlüğü, bilginin tekliği gibi başlıklar ele alınarak Şeyh Bedreddin'in felsefi düşünceleri ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bilhassa Varidât'ında üzerinde çok durduğu ve fakat felsefi cihette değerlendirilmesi mümkün gözükmeyen birtakım kavramlar üzerine olan düşünceleri bir kenara bırakıldığında Şeyh Bedreddin'in düşüncelerini incelediğimiz bu çalışma göstermiştir ki Şeyh Bedreddin, İbnü'l-Arabî ve geleneğinden etkilenmiş, düşüncelerinin büyük bir kısmı bu gelenek mayasıyla yoğrulmuştur Anahtar Kelimeler: bnü'l-Arabî, Ekberi Gelenek, Varlık, eyh Bedreddin

The notion of Vahdet-i vücûd, mentioned with İbnü'l-Arabî, is without doubt one of the important veins of Islamic sufism. This vein came out with İbnül'l-Arabî's gathering knowledge and wisdom in his individuality collected in Islamic Geography before him as a result of long journeys and exposing them in Anatolia. The name and works of İbnü'l-Arabî, who gave rise to many discussions with his thoughts in his era and who were criticised as well as followed, were transferred to the following generations by his valuable students and an important branch of Islam sufism was established and a tradition was constituted by means of comments made on works of Sheikh-i Ekber and books explaining his thoughts. One of the names who were thought to be influenced by this tradition is Sheikh Bedrettin. Sheikh Bedrettin, who was accustomed to be appraised by his political and historical sides, is also known for his sufi identity. . We clearly understand from his work Vâridat, which is agreed to have been written by his listeners involving his speeches, and from Davud el-Kayseri'sadjournements for mukaddemat of Fusûs annotation that the sufi side of Sheikh Bedrettin was nourished from Ekberi tradition. In this study, we aimed to reveal the connection between Sheikh Bedrettin and Ekberi tradition. The scope of this study, in line with the mentioned goal, is Sheikh Bedrettin's philosophical thoughts which he presented on existence, knowledge and human notions. In the study, a correlation is established between Sheikh Bedrettin and Ekberi tradition over these thoughts. Under the three concepts in question, Sheikh Bedrettin's philosophical thoughts were studied comprehensively handling the topics such as unity of existence, human freedom and uniqueness of knowledge. Apart from his thoughts on certain notions which he specifically emphasised in his Varidât but do not seem likely to assess in philosophical point of view, this study in which we studied Sheikh Bedrettin's thoughts showed that Sheikh Bedrettin was influenced by İbnü'l-Arabî and his tradition, and maor part of his thoughts were processed with the yeast of this tradition. Keywords: bnü'l-Arabî, Ekberi Tradition, Being, Sheikh Bedreddin