Fetava-yı üskübi latinizesi ve tahlili

Abstract

Fetâvâ-yı Üskübî 16. yy.a ait son derece önemli ve meşhur nukûllü (nakilli, alıntılı, kaynaklı) bir fetva mecmuasıdır. Üskübî'nin vefatından sonra fetva katibi olan oğlu Ahmet Efendi tarafında derlenmiştir. Mecmuanın genelinde Üskübî kısa ve öz cevaplar vermiştir. Fetvaların beşte birini tek kelimelik (olur-olmaz/caizdir-mekruhtur) cevaplar oluşturmaktadır. Ancak bazen cevaptan sonra kısa açıklamalar yapmış veya birden fazla cevap vermiştir. Üskübî fetva alametlerine de fetvalarında yer vermiş ve cevaplarını verirken bazen hangi kategoriye dahil olduğunu belirtmiştir. Eser boyunca Üskübî genel olarak tek bir görüşü aktararak fetva verme yolunu tercih etmiş, yüzde onluk bir kısımdaysa ihtilaflara ve başka görüşlere yer vermiştir. Üskübî'nin ihtilaflı noktalarda fetva verme usûlü de farklı etkenlere (zamanın değişimi, istihsan, şeyhülislam fetvasına uygunluk vb.) bağlı olarak değişiklik arz etmiştir. Bu tarz durumlarda bazen de tercihte bulunmadan görüşleri zikretmekle yetinmiş, nakil bulamadığını belirttiği az sayıda meseledeyse mezhep içi kıyas yaparak veya tevakkuf ederek fetva verme yoluna meyletmiştir. Üskübî eserin nerdeyse tamamında nakil yazmıştır. Nakiller de çeşitlilik arz etmektedir. Müellif nakillerin bir kısmında meselelerin aynını Arapça olarak ifade ederken, bir kısmında meselelere bazı ek açıklamalar getirmiş, bazen de mesele içerisinde hiç değinmediği ihtilafları ihtiva eden nakillere yer vermiştir. Üskübî nakillerin bir kısmındaysa "ekûlu-kultü" gibi ifadelerle kendi kanaatini açıkça ifade etmiş, bazen de tercih yapmadan alıntılamakla iktifa etmiştir. Üskübî eserinde en muteber kabul edilen 300'e yakın eser ve müellife atıfta bulunmuş, mecmuasının güvenilirliğini ve ilmî derinliğini artırmıştır. Bu sayede eser çok meşhur olmuş ve zamanla kadıların el kitabı haline gelmiştir.

Fatawa-yi Uskubi is an overriding important and a very famous fatwa collection belonging to 16th century. After Uskubi's death, this work was collected by his fatwa amanuensis son Ahmed Efendi. Throughout the collection, Uskubi gave brief answers. Twenty percent of the fatawa is formed as only one word like likely-unlikely or permissible-disapproved. However, sometimes he gave more than one answer or after the answer he made explanations. Uskubi also gave levels of fatawa and sometimes while giving the answers he specified the category of the fatwa. All along the work Uskubi generally preferred giving fatwa by quoting only one opinion, but in the ten percent of the work he gave disputes and other opinions. Uskubi's ways of giving controversial fatwa changes due to different causes. In these kinds of situations he sometimes just mentioned the opinions without choosing one of them. In the few fetawa about which he could not find any quotation he gave fetawa by making sectarian comparison or tawaqquf. Uskubi quoted almost all over the work. These quotations were various. In some quotations, the author mentioned the matter in Arabic. In some other, he gave some extra explanations to the matter. And sometimes, he quoted about disputes that he did not mention in the matter. Uskubi, in some quotations, clearly stated his own opinion with the phrases like ekulu, kultu etc., and sometimes he just quoted without preferring one. In his work, Uskubi referred almost three hundred most reputable works and authors. As a result, he increased the reliability and scientific profundity of his collection. Thereby, this work became very famed, by and by became a handbook of qadis.