Toplumsal cinsiyet kurgusunda performans olarak ritüellerin sanata ve toplumsal belleğe etkisi

Abstract

Bu çalışmada, dünyada ve ülkemizde kadınlar üzerinde artarak devam eden ekonomik, sosyal, kültürel ve cinsel tahakküm biçimlerinin, yol açtığı şiddetin, son yıllarda artması ve fütursuzca sergilenmesinin altında yatan toplumsal nedenler, toplumun her kesimi tarafından kabul görmüş, temelde kadın bedenini işaretleyerek, işlevini tamamlayan kına gecesi ritüeli üzerinden irdelenmiştir.Ritüellerin kültür içindeki yeri ve önemi üzerinde durulmuş, ritüellerin toplumsal işlevi üzerinde ilk kez duran Emile Durkheim'ın çalışmalarından yararlanılmıştır. Ritüellerin, kültürel sistemler içerisinde, toplmusal belleğe etkisi Jan Assman'ın Kültürel Bellek kitabı üzerinden, hatırlama kültürü ve Mourice Halbwasch'ın geliştirdiği kolektif bellek kavramıyla açımlanmaya çalışılmıştır. Kültürel sistemler içerisinde kına ritüelinin, toplumsal belleğe etkisi ve toplumsal cinsiyet inşasındaki önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Performans ve performans sanatı tanımlanarak, performans olarak kına ritüeli ele alınmış, edimsellik kavramıyla ilişkilendirilerek, ritüel ve sanat ilişkisi incelenmiştir. Sanatçılar'ın çalışmalarından örnekler verilerek, çalışmaları irdelenmiştir. Erika Fisher-Lichte'nin Performatif Estetik adlı kitabında performatif yaratımın, ritüelle ilişkisi tartışılmıştır. Karşıtlıkları ve benzerlikleri, oyuncuların ve seyircilerin, bedensel bir aradalığı üzerinden anlaşılmaya çalışılmıştır. Performans sanatı örneklerini yedi başlık altında belirlenmiş, "ritualist ve aşkıncı beden", "kimliği sahneleyen beden" üzerinden irdelenmiştir. Pesformans sanatı bağlamında kına ritüeli ele alınmıştır.

In this study, the social reasons underlying the violence caused by the economic, cultural and sexual tyranny that women are subjected to and which are represented with impunity are examined based on the henna night ritual that fulfills its function by marking woman's body. In the first section of the study, the place and importance of the rituals is discussed, and the works of Emile Durkheim who highlighted the social function of rituals are used.The effect of rituals on social memory within cultural systems are discussed based on Jan Assman's book Cultural Memory and the concepts of "culture of remembering" and "collective memory" developed by Maurice Halbwasch. Performance and performance-art are defined, and the henna night ritual is discussed as a performance; it is associated with the concept of performativity, and the relationship between the ritual and art is studied. Examples from artists are provided, and their works are analyzed. The relationship between "performative creation" mentioned in Erika Fisher-Lichte's book Performative Aesthetics and the ritual is discussed. Their similarities and differences are examined based on the bodily co-existence of the actors and the viewers.