Muhammed Mazlumzâde’nin Tefsir-i Cüz-i Nebe isimli eserinin metot ve muhtevâ tahlili

Abstract

XVII. yüzyıl âlimlerinden Muhammed Mazlumzâde el-Hasekî, Tefsir-i Cüz-i Nebe isimli Osmanlıca kaleme aldığı eserinin mukaddimesinde belirttiği üzere tahsilini Enderun'da ikmal etmiş bir Osmanlı devlet adamı ve aydınıdır. Başta tefsir olmak üzere birçok alanda ilme hizmet etmiştir. Ancak Tefsir-i Cüz-i Nebe günümüze ulaşan tek eseridir. Hayatı hakkında kaynaklarda pek bilgi bulunmamaktadır. Üzerinde çalıştığımız yazma eser, Mazlumzâde'nin Kur'ân'ın son cüzü olan Amme cüzünü kapsayan bir çalışmasıdır. Çalışmada, 30. cüzde mevcut sûrelerin Mekkî-Medenî bilgisi, âyetlerin kelime ve harf sayıları, bazı kelimelerin lügavî manaları ve kırâat imamlarının değişik okuyuşları belirtilmiştir. Aynı şekilde esbâb-ı nüzûl bilgileri, sahâbe ve tabiûn açıklamalarına da yer verilmiştir. Ayrıca Zemahşerî, Kevâşî, Beyzâvî, Beğâvî ve Sülemî gibi müfessirlerden alıntılar yapılmış ve "bazı müfessirîn" veya "ekserî müfessirîn" gibi ifadelerle isim verilmeden de bazı rivayetler nakledilmiştir. Çalışmada, tefsirin metodu incelenmiş, rivâyet ve dirâyet yönünden zengin olmakla beraber, rivâyet yönü ön planda olan tefsirlerden olduğu görülmüştür. Yapılan araştırma neticesinde eser üzerinde herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Mazlumzâde'nin bu tefsirinin, Amme Cüzü'ne dair değerli görüşleri muhtevî olduğundan ve bunların günümüze kazandırılmasının gerekli görülmesinden bu çalışmayı yapmayı ve eseri metot ve muhteva açısından ayrıntılı olarak ele almaya çalıştık.

The 17th century Ottoman scholar Muhammed Mazlumzade al-Hasaki, as he mentioned in the introduction of his penned work called Tafsir-i Juz-i Naba, is an intellectual and bureaucrat who completed his education in the famous Ottoman Madrasah called Enderun. He mainly made his contribution to the Qur'anic exegesis as well as other sciences. However, Tafsir-i Juz-i Naba is his only work which has ever survived today. Unfortunately, there is no information about his biography in sources. Mazlumzade's manuscript (in another word 'exegesis') "Tafsir-i Juz-i Naba" that we studied includes the entire last juz (part) of the Quran. In the research; identifying the chapters of 30th juz as Meccan and Madani, the number of words and letters in the verses, literal meaning of some of the words, and the variant reading of the Quran (Qiraat) is clearly explained and specified. Besides, some assessments are made on asbab nüzûl (occasions of revelation) of the chapters and the prophetic traditions regarding the interpretation of the verses. Along with the narrations of exegetes like Zamakhshari, Qawashi, Baidhawi, Baghawi and Sulami, also by saying majority of exegetes without giving specific name; the narrations are stated. In this study, while examining the methodology of the tafsir, it has been witnessed that the riwayah (tafsir by narration) and the dirayah (tafsir by opinion) are homogeneous as well as the riwayah became center of attention. We realized that this work includes numerous precious details in terms of its content and method. As for as we are cuncerned, there has not been done any study on this tafsir so far. As a result, we determined to study Mazlumzade's Tafsir Juz Naba.