İslamiyet öncesi Türk toplumlarında evren sembolleri

Abstract

İnançlar ve din eski Türklerin evren düşüncesinin temelinde yer almış böylelikle, bu toplumlar da bu soyut kavramları somutlaştırma ihtiyacı doğmuştur. Bu somutlaştırma yeryüzündeki çeşitli unsurlara atfedilerek sembollere yansımıştır. Buna bağlı olarak bu toplumlar merkez olan eksen ile dünya düzenini oluşturmuşlardır. Eski Türkler de ilk zamanlarda korkularına, sorularına, bilinmezliğe mana verme arayışına girdiği için; yaşadığı dünyayı, gök kubbe ve yeraltını tasvir eden evren düşüncesine varmıştır. Hazırlanan tezde eski Türklerin inanç kökenli devlet anlayışıyla oluşan, hükümdarlarına bağlı olan bu toplumların, yaşam şartları ve inançlarının işleyişi ve değişimi araştırılarak, düşünce sistemlerinin anlaşılması hedeflenmiştir. Eski Türkler düşünce sistemlerinde oluşturdukları unsurların (dağ, ağaç, direk ve kutup yıldızı) mitolojik anlam taşımaları sayesinde, sembollerde evreni nasıl algıladıklarını göstermektedir. Bu bağlamda konunun bölümlerinde yer alan bu unsurlarla eski Türk toplumlarının evren düşünceleri araştırma konusunun da ayrıntılı anlatılmasına ışık tutmaktadır. Bu konu yazılı kaynaklardan elde edilen bilgilerle yazılmıştır. Araştırmacıların arkeolojik kazılardan eski Türklere ait elde ettikleri nesnelere yansıyan sanatlarından kronolojik sırasıyla tarihsel süreç çerçevesinde yaşamlarını, inançlarını, düşünceleri ve hayat felsefeleri incelenmiştir. Eski Türklerin evren sembollerinden ve mitolojilerinden yola çıkılarak evreni algılayış biçimlerinin sonsuz ve sınırsız olduğu düşüncesine varılmıştır. Bu bağlamda eski Türklerin dünya ve uzay anlayışları biçimlenerek sınırlar oluşturulmuştur. Başlangıçta insanların yeryüzünü su içerisinde düşünceleri değişmiş zamanla evren unsurları artmış ve her birine kutsallık atfedilmiştir. Bu toplumların genel olarak anlayışları değişiklik gösterse de merkezi düşünce sistemlerinin temelinde evren düşünceleri kurulmuştur.

Beliefs and religion have been at the heart of the old Turks' idea of the universe, so that these societies also need to embody these abstract concepts. This embodiment is attributed to various elements on earth and reflected in symbols. Accordingly, these societies formed the world order with the central axis. As the ancient Turks started to search for meaning in their fears, questions and obscurity in the early times; they came to the idea of a universe that depicts the world they live in, the dome and the underworld. In this thesis, It is aimed to understand the thought systems of these societies that are connected to their rulers, which are formed with the understanding of the state of belief origin of the old Turks, and the functioning and change of their living conditions and beliefs. The elements of ancient Turkish thought systems (mountain, tree, pole and pole star) show how they perceive the universe in symbols thanks to their mythological meaning. In this context, the universe ideas of ancient Turkish societies shed light on the research subject in detail with these elements in the sections of the subject. This topic was written with information from written sources. The life, beliefs, thoughts and philosophies of the researchers were examined within the framework of the historical process in chronological order. The ways in which ancient Turks perceive the universe based on the symbols and mythologies of the universe have been infinite and unlimited. In this context, world and space conceptions were formed and boundaries were formed. In the beginning, people's thinking of the earth in water changed, and the elements of the universe increased with time and each one was given holiness. Although the general understanding of these societies has changed, universe ideas have been established on central thought systems.