Gazzâli’nin mantık eserlerinde kelâm metodunun eleştirisi

Abstract

Bu tez Gazzâlî'nin mantık ile ilgili eserlerinde yöntem açısından kelâmcılara yöneltmiş olduğu eleştirileri ortaya koymak amacıyla yazılmıştır. Düşünürün mantık ile ilgili yazmış olduğu eserleri incelenerek onun Aristoteles mantığının İslâm kelâmında kullanımını gerekli görmesinin nedenleri açıklanmak istenmiştir. Gazzâlî'nin hedefinde kesin bilgiye ulaşmak yer almaktadır. Bu nedenle Gazzâlî, kesin bilgiye ulaşmanın yollarını araştırmıştır. Gazzâlî, araştırmaları sonucunda ancak şartlarına uyulduğu takdirde kıyas ile kesin bilgiye ulaşılabileceğini görmüştür. Bu nedenle onun düşünce sisteminde kıyasın önemli bir yeri vardır. Gazzâlî, önceki kelamcıların kıyaslarında, kıyasın maddesi ve formu açısından sorunlar olduğunu ifade etmektedir. Bu sorunları gidermek ve bilgiye kesinlik kazandırmak amacıyla mantığı kelâm ilminin aleti haline getirmiştir. Bu şekilde kelâm, bilim seviyesine yükseltilmiştir. Ayrıca kelâm ilminin terimlerini, fıkıh usulünün terimlerinden sıyırarak kıyasın değerini de açığa çıkarmıştır. Gazzâlî, kelâmcıların bilgiye ulaşmak için kullanmış oldukları bütün yöntemleri incelemiş ve zayıf bulduğu yönleri açıklamıştır. Gâzzâli, kelâm ve fıkhın birbiriyle çelişen görüşler içermesini, bu bilimlerde kullanılan nazar, rey ve kıyasın gerçek bir kıyas olmamasına bağlamaktadır. Kullanılan deliller zannî olduğunda, sonucun kesinliğini beklemek sorun olmaktadır. Bu nedenle aklî idrakin mahiyeti iyi kavranmalıdır. Gazzâlî'ye göre kelâmcıların yöntemlerinin yetersizliğinin temelinde mantıksal bir tutarlılığın olmaması yer almaktadır. Gazzâlî, kelâmın yöntem sorununun ancak Aristoteles mantığının kullanımı ile giderilebileceğini ifade ederek, mantığı İslâm kelâmına dâhil etmiştir. Gazzâlî'nin bu çabası İslâm dünyasında önemli bir yere sahiptir.

The aim of this thesis is to reveal the criticisms about the methodology of Ghazzālī which are directed to theologians. The reason why Aristotelian logic is necessary for "Kalām (Islamic theology)" according to Ghazzālī was intended to explain. The purpose of Ghazzālī is to reach absolute knowledge. That's why Ghazzālī searched ways to find out absolute knowledge. As a result, he concluded that the only way to reach absolute knowledge is using "syllogism (qiyās)" only if methodologies of "syllogism (qiyās)" correctly followed. For this reason, "syllogism (qiyās)" has an important place in his thoughts system. According to Ghazzālī, there are some problems on "syllogism (qiyās)" of the previous theologians in terms of form and substance. In order to solve these problems and transforming the information into absolute knowledge, he made use of logic as an instrument of theology. By this way "Kalām (Islamic theology)" reached to a scientific level. Besides, he revealed the true value of "syllogism (qiyās)" by removing the terms of "Islamic jurisprudence (fiqh)" from "Kalām (Islamic theology)". Ghazzālī examined all the methods of reaching to knowledge used by theologians and explained the weak points of their methods. Ghazzālī thinks that the reason of "Kalām (Islamic theology )" and "Fiqh" contain contradictory points is that "reasoning", "personal opinion" and "syllogism (qiyās)" are not true "syllogism (qiyās)".It is a problem to get a certain result when "syllogism (qiyās)" is supposition based. Therefore, the perception of the mind should be well understood. According to Ghazzālī, the reason for the lack of methodology of theologians is that there is no logical consistency. Ghazzālī thinks that methodological issues of "Kalām (Islamic theology)" can only be solved by using Aristotle and he adapted logic into "Kalām (Islamic theology)". The work of Ghazzālī has an important place in the Islamic world.