Uluslararası çifte vergilendirme sorunu ve Türkiye’de çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarının hukuki etkinliği

Abstract

Küreselleşme süreciyle birlikte uluslararası ekonomik ve ticari ilişkiler artmış, sermeye, iş gücü ve teknolojinin ülkeler arasında dolaşımı her geçen gün daha da hız kazanmıştır. Dünya da ekonomi ve ticaret alanında yaşanan bu gelişmeler ile ülkelerin ulusal sınırları ekonomi alanında ortadan kalkmış, kurumlar özellikle çok uluslu şirketler yabancı ülkelerde de faaliyette bulunmaya başlamışlardır. Bu durum, vergiyi doğuran olayın farklı ülke sınırları içerisinde gerçekleşmesine ve uluslararasında emek, sermaye ve benzeri ekonomik faaliyetlerin vergilendirilmesi ile ilgili sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Vergiye tabi kazançlar üzerinde hem mukim devletin hem de kaynak devletinin vergilendirme eğiliminde olması, uluslararası çifte vergilendirme sorununu ortaya çıkarmıştır. Çifte vergilendirme, günümüzdeki en önemli uluslararası sorunlardan birisi olup, güncelliğini korumaktadır. Vergi adaletine ters düşmesi, ödeme gücüne göre vergileme ilkesine aykırılık teşkil etmesi, rekabet ve uluslararası ekonomik faaliyetleri olumsuz etkilemesi sebebiyle önlenmesi gereken bir olgu halini almıştır. Sorunun çözümü için ve uluslararası kuruluşlar tarafından ulusal ve uluslararası nitelikte bir takım önlemler alınmıştır. Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarının alınan bu önlemler içerisinde en etkilisi olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim devletlerarasında imzalanan çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarının sayısı her geçen gün daha da artmaktadır. 1980'li yıllardan itibaren, serbest piyasa ekonomisinin gereklerini benimseyen ve uygulayan ekonomi politikalarıyla uluslararası ekonomik ilişkilerini artıran Türkiye'de, sorunun çözümü için diğer ülkelerle çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması yapma yoluna gitmiş, birçok ülkeyle anlaşma imzalamış, bazı ülkelerle ise imzalamak için görüşmelerini sürdürmektedir. Bu çalışmanın amacı, uluslararası çifte vergilendirme sorunu ve bu sorunun çözümü için imzalanan çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarının Türkiye'de hukuki etkinliğinin değerlendirilerek analiz edilmesidir. Bu bağlamda hukuki etkinliğin değerlendirilmesi amacıyla alanında uzman 17 kişi ile yarı yapılandırılmış mülakat uygulanmış ve elde edilen sonuçlar nitel veri analizi yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Katılımcı uzman kişi görüşleri çerçevesinde, çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarının Türkiye'de hukuki etkinliğine ilişkin sorunlar ve çözüm önerileri ele alınmıştır.

With the globalization process, international economic and commercial relations have increased and the circulation of capital, labor and technology between countries has accelerated. With these developments in the economy and trade in the world, the national borders of the countries have disappeared in the field of economy, institutions and especially multinational companies have started to operate in foreign countries. This led to the fact that the tax-generating event took place within the boundaries of different countries and caused problems related to the taxation of labor, capital and similar economic activities internationally. The fact that both the resident state and the source state have a tendency to tax on taxable earnings has raised the problem of international double taxation. Double taxation is one of the most important international problems today and it is still up to date. It has become a fact that should be prevented because it contradicts tax justice, contradicts the principle of taxation according to solvency, and adversely affects competition and international economic activities. A number of national and international measures have been taken to solve the problem and by international organizations. It is possible to say that double taxation agreements are the most effective of these measures. As a matter of fact, the number of double taxation agreements signed between states is increasing day by day. Since the 1980s, adopting the requirements of the free market economy and enhancing its international economic relations with implementing economic policy in Turkey for the solution of the problem sought to make an agreement on avoidance of double taxation with other countries, has signed agreements with many countries, continues its negotiations to sign if some countries. The purpose of this study, the problem of international double taxation and the prevention of double taxation agreements signed for the solution of this problem is to analyze the legal evaluation of events in Turkey. In this context, semi-structured interviews were conducted with 17 experts in the field to evaluate the legal effectiveness and the results were analyzed using qualitative data analysis method. Participants in the framework of experts' opinions, the agreements on avoiding double taxation problems and solutions related to legal activities in Turkey were discussed.