Azerbaycan’da hüküm sürmüş bir müslüman hanedanlığı : Revvâdîler (IV-V/X-XI. yüzyıllar)

Abstract

Müslümanların Azerbaycan bölgesini fethetmesi, Azerbaycan tarihinin önemli safhalarından birini teşkil etmektedir. Müslümanlar, fethettikleri bölgelere kendi kabilelerini yerleştirmiş, bölgenin yönetimi onlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu kabileler yerli halkın Müslüman olmasında da etkin rol oynamışlardır. Abbâsîler'in İslam toplumunun idaresini üstlenmesi sonrasında Azerbaycan'a özellikle Yemen asıllı Güney Arap kabileleri iskân edilmeye başlanmış, bunlar arasında Ezd koluna mensup olan Revvâdîler, Tebriz ve civarına yerleştirilerek bölgede yöneticilik yapmışlardır. Daha sonraki dönemlerde bu aile Azerbaycan tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Revvâdîler'in idare ettikleri Tebriz ve civarı önceleri küçük bir köy hüviyetinde iken onların idaresi sırasında çok önemli imar faaliyetlerine sahne olmuştur. II/VIII. asrın ortalarında Azerbaycan'a yerleşen ve her geçen gün gücünü artıran Revvâdîler, bazen bağımsız bazen de Hilâfete tabi olarak Azerbaycan'da varlık göstermişlerdir. III/IX. yy.'ın ortalarından X. yy'ın ortalarına kadar geçen bir asırlık süre zarfında haklarında bilgi bulunmayan hanedan, IV/X. yy'ın ortalarında bölgede güçlenerek V/XI. yy'ın son çeyreğine kadar burada hanedanlık tesis etmişler. Bu çalışmada öncelikle Revvâdî hanedanlığının varlık gösterdiği Azerbaycan'ın İslam fetihleri öncesi durumu ve bu sırada bölgede hüküm sürmüş ilk siyasî yapılar hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Azerbaycan'da uygulanan iskân politikası ve Revvâdîler'in Tebriz ve etrafına yerleşmelerine ve ilk Revvâdî yöneticilerine değinilmiştir. Abbâsîler'in güç kaybetmeye başladığı III/IX. asrın ikinci yarısında hilâfete karşı isyan eden hanedanların ve Revvâdîler'in bu süreçteki durumu değerlendirildikten sonra IV/X. yy'ın ortalarından itibaren yaklaşık bir asır boyunca bölgede hâkim güç haline gelen ve haklarında malumata erişilebilen yedi Revvâdî emirinin dönemleri ele alınmıştır. Son olarak söz konusu dönemde Azerbaycan'ın idarî ve ekonomik durumu incelenmiştir. Revvâdî emirlerinin bastırmış olduğu paralar, hanedanlıktan günümüze ulaşan en önemli eserler olarak bu bölümdeki yerini almıştır. Çalışmanın ekler bölümünde Revvâdîler'in hâkim oldukları coğrafyayı gösteren haritalara ve Revvâdî emirlerinin bastırdığı paraların resimlerine yer verilmiştir.

The Muslim conquest of the Azerbaijani region represents one of the most important pages in the history of Azerbaijan. The Muslims settled their own tribes to govern the conquered regions. These tribes also played an active role with indigenous people becoming Muslims. After the Abbasids took over the administration of the Islamic society, South Arab tribes, especially from Yemen, started to be resettled in Azerbaijani. Among them, the Rawwadid dynasty that belonged to the Azd tribe was placed in Tabriz and its vicinity to administrate the region. Subsequently, this family played an important role in the history of Azerbaijan. Tabriz and its environs were characterized as a small village, but during the rule of Rawwadids very important development and enhancement activities took place. Rawwadids who settled in Azerbaijan in the middle of the 2nd AH / 8th CE century increased their power with each passing day; they existed in Azerbaijan sometimes independently and sometimes as a subject of the Caliphate. There is no information about the tribe between the 3rd AH / 9th CE to the middle of the 10th CE centuries, but becoming a regional power in the middle of the 4th AH / 10th CE century, it established itself as a strong dynasty here until the last quarter of the 5th AH / 11th CE century. In this study, information is firstly given about Azerbaijan before the Islamic conquest, and earlier political structures in the region before the Rawwadid dynasty came to power. Then the settlement policy implementation in Azerbaijan, establishing of Rawwadids in Tabriz and its vicinity, and the first Rawwadid rulers are discussed. Then the topic goes to the second half of the 3rd AH / 9th CE century when the Abbasids began to lose power, various dynasties' rebellions against the Caliphate, Rawwadids' evaluation of the developing situation, and the period since the middle of the 4th AH / 10th CE century where seven Rawwadid amirs became the dominant power in the region for about a century of which there can be found reliable information. Finally, the administrative and economic situation of Azerbaijan was examined in the above-mentioned period. The coins issued by Rawwadid amirs took their place in this section as the most important work from the dynasty that survived to the present day. In the annexes to this study, maps showing the geography dominated by Rawwadids and pictures of the coins issued by Rawwadid amirs are included.