İngiliz işgali sonrası Mısır’da siyasi ve fikri yapılanma (1882-1928)

Abstract

Osmanlı Devleti'nin uluslararası arenada pek çok sorun yaşadığı XIX. yüzyılda bu sorunların başlıcalarından birini Mısır meselesi teşkil etmiştir. Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın Mısır Valiliği görevine getirilmesi, Mısır'a imtiyazlı eyalet statüsünün tanınması, Mısır meselesinin ortaya çıkması gibi gelişmelerin yaşandığı süreçte diğer taraftan da Mısır, devlet-i aliyenin geleceği, hilâfet, ıslahatlar gibi alanlarda entelektüel tartışmalara ev sahipliği yapmıştır. 1798-1801 arasındaki kısa süreli Fransız işgali ve 1882'de İngilizler'in onlarca yıl süren işgali de ülkede derin izler bırakmıştır. 1882 yılında başlayan ve Osmanlı'nın Mısır'ı boşaltmasıyla sonuçlanacak işgalin Mısır'a çok büyük etkileri olmuştur. Bu etkilerin bir kısmı doğrudan İngilizler ile alakalı olmakla birlikte, bir kısmı da Osmanlı Devletinin egemenliğinin sarsılmasıyla ilgilidir. Anadolu coğrafyasında yeni kurulan devletin, dönemin genel eğilimi çerçevesinde ulus-devlet olarak yapılandırılması ve milliyetçiliğin etkisini artırması, hilafetin kaldırılması gibi durumlar; geçen yüzyılda payitahttaki gelişmelerin yakından takip edildiği Mısır'da geniş yankı bulmuştur. Geniş halk kesimlerinin İngiliz işgaline karşı ayaklandığı 1919 devrimi sonrasında 1922-52 sürecinde krallık rejimiyle idare edilen Mısır'da önce dikkat çekici bir şekilde Vefd gibi milliyetçi akımların yükselişine ardından da Müslüman Kardeşler Hareketi gibi İslâmi tandanslı hareketlerin yükselişine tanıklık edilmiştir. Yine Osmanlı yönetiminin Mısır'dan çekildiği yıllar da ülkede seküler karakterde bir takım kültürel gelişmeler yaşanmıştır. Bunların en önemlileri arasında, dil alanında reform talepleri ve antik döneme duyulan hayranlığın tezahürü olarak firavunizm gibi tezler zikredilebilir. Giriş ve dört bölümden oluşan bu çalışmada, Osmanlı'nın Mısır'dan resmen çekildiği süreç sonrası yaşanan ve döneme damgasını vuran siyasi ve entelektüel çalışmalara yoğunlaşılmaktadır. Mısır'ın İngiliz işgaline uğradığı 1882'den itibaren, 1922'de başlayan 'Liberal Çağ'ında erken dönemine odaklanan çalışmada, milliyetçilik ve din ekseninde gelişmelerin yaşandığı dönemin olayları yerli ve yabancı kaynaklardan elde edilen veriler ışığında temellendirilmektedir.

Egypt incidence was one of the main problems of Ottoman Empire in 19th century, during which it faced a number of problems on international arena. Egypt played the host to intellectual discussions in matters like the future of "Great Country", caliphate, reforms in the period of time when Cavallan Mehmet Ali Pasha became the Governor of Egypt, while Egypt was granted with the status of concessionary state, along with the incidence of Egypt. French occupation between 1798 – 1801, and British occupation starting in 1882, which lasted for decades, left deep scars in the country. There are impactful effects of the occupation on Egypt which started in the year 1882 and ended with the Ottoman Empireclearing out Egypt. While some of these effects being related to the British, some of them are related to the unsettling sovereignty of Ottoman Empire.Structuring the new state in Anatolian territories as a nation-state within the framework of the general tendency of the era, while increasing the influence of nationalism and abolition of caliphate had a broad repercussion in Egypt, where the developments in the capital city had been followed closely within the last century. First the secular-nationalism movements like Wafd, then the Islamic-tendency movements like "Muslim Brotherhood Movement" were witnessed to have gained a momentum in Egypt, governed under monarchy regime between 1922– 1952 after the Revolt of 1919 against British occupation by large masses of public. A number of secularistic-cultural developments were seen in Egypt during the years when Ottoman Government abdicated. Among the most significant ones of these developments are the linguistic reform requests and pharaohism, as a manifestation of the admiration for ancient period. In this study, consisting of an introduction and four parts, it is focused on the political and intellectual works happening after the Ottoman Empirewhich have an impact on the era after the process of officially clearing out of Egypt.Focusing on the period of the start of Great Britain's occupation in Egypt in 1882 to early periods of 'Liberal Era' which started in 1922 in this study, the period's events with developments within the scope of nationalism and religion are grounded in light from the data that are gathered from domestic and foreign sources.