Sosyal ve politik bir vaka olarak Osmanlı Devleti’nde şehzade ölümleri

Abstract

Osmanlı Devleti'nde tahtın varisi olan şehzadeler çeşitli hastalık veya kaza neticesinde hayatlarını kaybetmişlerdir. Ancak şehzadelerin önemli bir kısmı da Osmanlı veraset sistemine bağlı olarak siyasi rekabet neticesinde yahut nizam-ı âlem adına katledilmişlerdir. Bu çalışmada ayrım yapılmaksızın hem ölen hem de öldürülen şehzadelerin ölümlerinin üzerinde durulmuştur. 14-16. Yüzyıl aralığını kapsayan bu çalışmada öncelikle Osmanlı yönetim sistemi, devlet felsefesi ve şehzadelik kurumu incelenmiş, veraset meselesi ve kardeş katliyle ilgili tartışmalar üzerinde durulmuştur. Şehzadelerin ölümleri "kendiliğinden ölen ve katledilen şehzadeler" olarak iki ayrı başlığa ayrılmıştır. Bu başlıklar altında şehzadelerin nasıl öldüğü kadar şehzadelerin ölümünün gerek hanedan içerisinde gerekse Osmanlı toplumunda nasıl aksettiği de ele alınmıştır. Çalışmada küçük yaşta vefat etmiş, herhangi bir mücadeleye girmeden ölmüş veya halk tarafından yeterince tanınmamış şehzadelerin ölümünün pek fazla yankı bulmadığı görülmüştür. Buna mukabil politik bir aktör olan, mücadele eden veya isyan girişiminde bulunan şehzadelerin ölümleri daha geniş kapsamlı anlatılmıştır. Son olarak literatürde, hayatları kadar ölümleri de merak uyandıran şehzadelerin ölüm vakalarının çoğunlukla tek bir şehzade üzerinden siyasi entrikalar ve taht mücadeleleri bağlamında ele alındığı gözlemlenmiştir. Bu boşluğu doldurmak amacıyla çalışmada, şehzadelerin ölüm hadiselerinin (kaçınılmaz olarak) politik birtakım neticelerinin yanı sıra ağırlıklı olarak kronikler ve edebi eserler ışığında ölümlerin/öldürülmelerin toplum vicdanında nasıl bir etki bıraktığı, tarihçilerin meseleyi nasıl değerlendirdiği ve his dünyasında ne gibi yansımalarının olduğu incelenmiştir. İnceleme neticesinde hanedanın, toplumun, tarihçinin, edebiyatçının ve devlet adamlarının şehzade ölümlerine verdiği duygusal tepkileri etkileyen faktörler ve yansımalar ortaya çıkarılmıştır.

The Shahzades (Princes) who were the heirs of the throne in the Ottoman Empire lost their lives due to various diseases or accidents. However, a significant part of the Shahzades was massacred for the sake of the political competition due to the Ottoman succession system or of the order (nizam-ı âlem). This study focuses on the death of Shahzades in consequences of both illnesses and political struggles without discrimination. In this study, which covers the 14th - 16th century period, firstly the Ottoman administration system, state philosophy and princehood were examined and discussions about the succession issue and fratricide were discussed. The deaths of the Shahzades were divided into two separate headings as self-killed and murdered Shahzades. It is discussed under these headings, how the Shahzades died as well as how the death of the Shahzades were reflected in both the dynasty and Ottoman society. In the study, it was observed that the death of Shahzades who had died without any struggle and that had died at a young age or not sufficiently recognized by the public, did not much influence. On the other hand, the deaths of the Shahzades who are political actors, by rebelling or by entering into the struggle of the throne is more extensively explained. In the literature, while the deaths of Shahzades are generally discussed in the context of the fights of the throne and political competition, in this study, in addition to the political context, the effects of deaths on the emotion world of the society were emphasized. The effects of Shahzades deaths on the Ottoman history as a political and social problem have been tried to be traced. The main sources of the research are history books and literary works written in the Ottoman period.