Kaygusuz Abdal : hayatı, eserleri ve düşünceleri

Abstract

Osmanlı erken döneminde sosyo-dini yaşamda faaliyet gösteren zümrelere dair önemli bilgiler aktaran Aşıkpâşazade, Abdalân-ı Rum adında bir gruptan bahsetmiştir. Anadolu abdalları olarak da zikredilen bu zümre "baba, abdal, şeyh" ünvanlı dervişlerden oluşmaktadır. Bu zümreye tabi olan dervişler toplumda önemli görevler üstlenmiştir. Bu görevleri iki kısma ayırmak mümkündür. Bir kısmı gazi-derviş kimliği ile savaşlara katılırken bir kısmı da sufi-şair kimliği ile tekke adı verilen mekanlarda ilmi faaliyetlerde bulunarak yaşadıkları dönemin düşünce hayatına katkıda bulunmuştur. Nitekim, Abdalân-ı Rum zümresinin temsilcileri olan Abdal Musa ve müridi Kaygusuz Abdal'ın dervişliği de bu minval üzerine kuruludur. Bu çalışma, XIV. yüzyılın ortaları ve XV. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı tahmin edilen Kalenderî dervişi Kaygusuz Abdal'ı konu edinmektedir. Hayatına dair bilgiler, Abdal Mûsa Velâyetmesi ve vefat ettikten sonra kaleme alınan Menâkıbnâme'ye dayanmaktadır. Menâkıbnâme'ye göre, Kaygusuz Abdal nüfusunun çoğunluğu Türkmenlerden oluşan Teke Bölgesi'ne bağlı Alâiye kentinde doğmuştur. Henüz genç sayılabilecek bir yaşta Elmalı'nın Tekke Köyü'nde dergâhı bulunan gazi-derviş Abdal Musa'ya mürid olmuştur. Tasavvufi eğitimi Elmalı dergâhında tamamlayan Kaygusuz Abdal, ömrünün neredeyse tamamını Kalenderî yaşam tarzı ve ritüellerine bağlı olarak geçirmiştir. Bu Kalenderî dervişi, mürşidi Abdal Musa'nın öğretilerini Anadolu, Rumeli ve Mısır'a kadar yaymıştır. Asıl ününe ise Mısır'da açtığı Kasru'l- Aynî dergâhı ve kaleme aldığı eserler sayesinde kavuşmuştur. Kaygusuz Abdal'ın bu dergâh vasıtasıyla Abdal Musa'nın öğretilerini yayması onu Bektaşi geleneği içerisinde önemli bir konuma yükseltmiştir. Nitekim, Kaygusuz Abdal'ın düşünceleri Bektaşi dervişleri ve şairleri tarafından benimsenmiş böylece o popüler bir sima haline gelmiştir. Öyleki, dervişin vefatından sonraki dönemde isminin Bektaşi tarikatı içinde zikredilmesi onun Kalender meşrep bir hüviyete sahip olduğu gerçeğini gölgede bırakmıştır. Kaygusuz Abdal, ilahi aşk, vahdet-ı vücud, nefis terbiyesi, Hz. Peygamber ve Ehlibeyt sevgisini konu alan manzum ve mensur tarzda eserler kaleme almıştır. Kaygusuz Abdal'ın vefatından sonra şiirleri üç yüze yakın şiiri Divân çatısı altında toplanmıştır. Dervişin kaleme aldığı diğer eserler, Budalanâme, Kitab-ı Miğlate, Risâle-i Kaygusuz Abdal, Vücudnâme, Saraynâme, Dilgüşâ ve Mesnevîler (Mesnevî-i Baba Kaygusuz, Mesnevî-i Sâni, Mesnevî-i Sâlis)'dir.

Ashikpashazâdâ, who relays important information about the groups being active in the social-religious life of Ottoman's early period, mentioned a group named Abdalân-ı Rum. This group, which is also named as Anatolian dervishes, consists of dervishes titled as "baba, abdal, sheikh". Dervishes affiliated with this group assumed important duties within the society. It is possible to divide these duties into two parts. While some of them were participating in wars with their ghazi-dervish identity, some others provided contribution to the period's world of thought by engaging in scientific activities in the places named lodges with their sufi-poet identity. As a matter of fact, dervishhood of Abdal Musa and his follower Kaygusuz Abdal, who are the representative of Abdalân-ı Rum group, is formed in this way. This study is about the Qalandarî dervish Kaygusuz Abdal, who is predicted to have lived in the middle of the XIV. century and in the first half of the XV. century. Information about his life is based upon the Wiliyatnāmā-i Abdal Mûsa and Manāqibnāmā, which was put down on paper after his death. According to this, Kaygusuz Abdal was born in Alâiye city affiliated to the Teke Region, population of which is mostly consisted of Turcomans. He became a follower of ghazi-dervish Abdal Musa, who has dervish lodge in the Tekke Village of Elmalı in an age that may be deemed as young. Having completed his sufi education in the Elmalı zawiyah, he had spent almost all of his life by remaining loyal to Qalandarî life style and rituals. This philosophic dervish spread the teaching of his mentor Abdal Musa to Anatolia, Rumelia and Egypt. He gained his real fame as a result of the tekke of Kasru'l Ayni he opened in Egypt and the works he wrote. Kaygusuz Abdal spreading the Abdal Musa's teachings through this tekke had moved him into an important position within the Bektashi tradition. As a matter of fact, thoughts of Kaygusuz Abdal were adopted by the Bektashi dervishes and poets, and he became a very popular character. Such that, mentioning of his name within the Bektashi cult in the period after the dervish's death overshadowed the fact that he had a Qalandarî identity. Kaygusuz Abdal wrote up poetic and prosaic works about divine love, unity of existence, human soul training, the love for prophet Hz. Muhammad and the Ahl al-Beyt. After the death of Kaygusuz Abdal, his almost three hundred poems were gathered under the roof of Divân. The other works that the dervish wrote are Budalanâme, Kitab-ı Miğlate, Risâle-i Kaygusuz Abdal, Vücudnâme, Saraynâme, Dilgüşâ and Mathnawis (Mesnevî-i Baba Kaygusuz, Mesnevî-i Sâni, Mesnevî-i Sâlis).