Karadeniz demiryolları : Osmanlı-Rus ilişkileri bağlamında 1900 itilafnamesi

Abstract

Demiryollarının ortaya çıkışıyla beraber taşımacılık yeni bir boyut kazanmıştır. Bu gelişime ayak uydurmak isteyen Osmanlı Devleti ülkesini demiryolu ağı ile örnek istemiştir. Buna binaen Sultan II. Abdülhamid döneminde Anadolu–Bağdat Demiryolu'nun imtiyazı Almanya'ya verilmiştir. Bu gelişme üzerine Rusya kendi nüfuz bölgesini korumak istemiş ve böylelikle Karadeniz Demiryolları kavramı ortaya çıkmıştır. Bu sırada 1896 Ayaklanması'ndan sonra Kafkasya'ya kaçan Ermenilerin memleketlerine dönme sorunu gündemdedir. İsyancı Ermenilerin memleketlerine dönmemelerine karşılık Osmanlı Devleti, Adapazarı, Ereğli, Ankara, Kayseri, Sivas, Harput, Diyarbakır ve Van hattının kuzeyinin demiryolu yapımı işinin ayrıcalığını Rusya'ya vermiştir. Bu da Karadeniz Demiryolları'nın ayrıcalığının Rusya'nın olması demekti ve Rusya karşılığında Kafkasya'daki Ermenilerin memleketlerine dönüşlerinde ısrar edilmeyeceğini Osmanlı Devleti'ne taahhüt etmişti. Karşılıklı uzlaşmanın sonunda 1900 İtilafnamesi ortaya çıkmıştı. II. Meşrutiyet'in ilan edilmesinden sonra Kafkasya'daki Ermeniler memleketlerine dönmüşler ve Osmanlı Devleti, 1900 İtilafnamesi'ni oluşturan maddelerden biri olan Ermeni Sorunu'nun ortadan kalktığını Rusya'ya belirterek Karadeniz Demiryolları konusunda yeniden müzakerelere başlamıştır. Bir süre sonra Rusya, Fransız grubu Reji Ceneral de Şimendifer Şirketi'ne (Régie Générale des Chemins de fer et Travaux Publics) Karadeniz Demiryolları'nın imtiyazının verilmesine izin vermiş ve yeni bir Osmanlı–Rus İtilafı yapılmıştır. Ancak 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın çıkması ile birlikte Fransa, Osmanlı Devleti'nin karşı ittifakında yer aldığı için, Osmanlı Devleti Fransız grubu Reji Ceneral de Şimendifer şirketinin imtiyazını tek taraflı olarak fesh etmiş ve Karadeniz Demiryolları projesi hayata geçirilememiştir

Transportation has acquired a new dimension with the emergence of railways. The Ottoman Empire wanted to spin its country with the railway network. Therefore, in the reign of Sultan Abdülhamid II, the privilege of the Anatolian—Baghdad railway was granted to Germany. Upon this development, Russia wanted to protect its domain, and thereby the concept of Black Sea Railways came to exist. Meanwhile, the problem of the Armenians who fled to the Caucasus was on the agenda. In return for the rebellious Armenians not returning to their homeland, the Ottoman Empire granted Russia the privilege of the railway construction of the north of Adapazarı, Ereğli, Ankara, Kayseri, Sivas, Harput, Diyarbakir and Van line. In return for the privilege, Russia committed to the Ottoman Empire that the Armenians in the Caucasus would not be insisted upon their return to their hometown. 1900 Agreement has come to exist as a result of this settlement. II. After the constitutional monarchy, the Armenians returned home, and the Ottoman Empire initiated negotiations with Russia on Black Sea Railways. After some time, Russia allowed to be granted the privileges of the Black Sea Railways to the railroad company of French group Reji General De (Régie générale des chemins de fer et des travaux publics). However, in 1914, along with the outbreak of World War I, Ottoman Empire unilaterally terminated the privilege of French group Reji General Railroad Company due to France was taken part in counter-alliance and the Black Sea Railways project was never put into practice.