Teftâzânî’nin tarif teorisi

Abstract

Tasavvur ve tasdik olarak iki kısma ayrılan bilgiye ulaşma yolunda doğru düşünmenin kurallarını koyarak alet konumunda bulunan mantık, aynı şekilde iki bölümde ele alınmaktadır. Birinci kısım olan tasavvuratta amaç, bilinen tümel kavramların kurallara uygun olarak kullanılmasıyla bilinmeyen bir tasavvurun hakikatine ulaşmaktır. Bu şekilde tarif teorisi, beş tümel üzerine kurulu olup tasavvurat kısmının hedefini oluşturmaktadır. Klasik mantık zaman içerisinde farklı aşamalardan geçerek dinamik bir alan olmuştur. Aristoteles ile sistemli bir hal alması, kendisinden sonra gelen alimler için referans noktası olan İbn Sînâ (ö. 428/1037) ile İslam geleneği içinde yeniden şekillenmesi ve Gazzâlî (ö. 555/1111) ve Fahreddîn Râzî (ö. 606/1210) felsefî kelamın buluşması noktası haline gelmesi bu aşamalardandır. Felsefî kelamın önemli bir ismi olarak Teftâzânî'nin (ö. 792/1390) tarif hakkındaki görüşleri, problemleri ele alış şekli ve bunlara verdiği cevaplar çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. İlk olarak tarifin, kendisinin hakikatinin belirlenmesi yani düzgün bir şekilde nasıl tarif edileceği ele alınmakta ve Teftâzânî'nin bu konu hakkındaki görüşleri ile itirazları incelenmektedir. İkinci bölümde beş tümele dayanarak ortaya çıkan tarif çeşitleri, tarifin sağlaması gereken şartlar ve tarifte kaçınılması gereken durumlar Teftâzânî'nin eleştirel çerçevesinden bakılarak ele alınmaktadır. Çalışmamızın son bölümünü ise Teftâzânî'nin, Râzî'nin bazı eserlerinde ileri sürdüğü tarifin imkanına yönelik itirazlarını nasıl ele aldığı ve ne şekilde çözüm sunduğu oluşturmaktadır.

Classical logic, which is considered as a means to formulate the rules needed while acquiring the certain knowledge, has come to be examined through its two main parts, i.e. conception and assent. The objective of the first part is acquiring a new conception by using known concepts. Thus, definition theory of classical logic basing on the five universals stands as the very objective of the first part, conception. Classical logic has been a dynamical field going through many phases in time. First, it was codified by Aristotle, then it is reshaped in Avicenna's (d. 428/1037) hands and with Gazzālī (d. 555/1111) and Rāzī (d. 606/1210) it became a junction between philosophy and rational theology, so to speak. As being one of the leading figures of rational theology, Taftāzānī's ideas about definition become our topic. First of all, it is examined that how the definition itself can be defined as such. Taftazani's ideas and criticisms about it are presented. In the second part, our concern is about the types of definition made out of the five universals, the conditions of definiton and the things that violate an ideal definition. In the last part, we focus on Taftāzānī's (d. 792/1390) criticism about Rāzī's arguments against the possibility of forming a definition.