Hutbelerdeki İslam iktisadı ile ilgili söylemlerin tahlili : İstanbul İli örneği (2001-2018)

Abstract

Hicretten sonra Müslümanlara cuma namazı ibadetinin farz kılınmasıyla birlikte ilk olarak Hz. Peygamber tarafından başlatılan cuma hutbesi, Türkiye'de 1924 senesinden bugüne Diyanet İşleri Başkanlığı kontrolünde devam etmektedir. Ülke genelinde her cuma aynı hutbe okunmakta ve hutbeler aracılığıyla farklı toplumsal sınıflardan milyonlarca insana ulaşılmaktadır. Bu sebeple hutbe esnasında gündeme alınan her bir konu ve söylenen her bir cümle ayrı ayrı önem taşımaktadır. Literatüre bakıldığında hutbeler üzerine sınırlı sayıda çalışma yapılmış olmakla birlikte hutbelerde İslam iktisadı üzerine yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Öncelikli olarak bu çalışmamızda, hutbenin kavramsal bir çerçevesi çizilerek tanımlaması yapılmış ve İslam dinindeki yeri belirtilerek tarihi süreci aktarılmıştır. Ardından ise günümüz Diyanet İşleri Başkanlığının hutbe hizmetleri üzerinde durulmuş ve son bölümde ise 2001-2018 yılları arasında İstanbul ilinde irâd edilen hutbelerde İslam iktisadına ilişkin hangi kavramların konu edildiği, ne sıklıklarla kullanıldığı ve nasıl bir içerik ile sunulduğu incelenmiştir. Ayrıca bu çalışmamız ile hutbeler üzerine alansal bir inceleme yapılmış ve hutbeler aracılığıyla günümüz Türkiye'sinde İslam iktisadı değerlerinin ele alınışı incelenmiştir. Yapılan analiz neticesinde ise ilgili dönemde İslam iktisadıyla ilişkili farklı alanlara yönelik kavramlara çok sık olmasa da hutbelerde yer verildiği görülmektedir. Bu kavramlar arasından özellikle sadaka, infak ve zekât gibi daha çok karşılıksız maddi destek vermeye ilişkin kavramların tercih edildiği ve bu kavramların da özellikle Ramazan aylarında hutbelerde konu edildiği tespit edilmiştir. Bununla birlikte kapitalist sistemin temel dinamikleri olan ve İslam dininde çok sert biçimde yasaklanan faiz gibi kavramlardan ise neredeyse hiç bahsedilmediği görülmektedir. Bu bağlamda çalışmamızın sonuç bölümünde ise ilgili hutbelerdeki eksiklikler belirtilerek çözüm önerileri sunulmuş ve ayrıca İslam iktisadının toplumda daha çok yaygınlık kazanmasının hutbeler yoluyla nasıl gerçekleştirilebileceğine değinilmiştir.

After hejira, together with its' obligation for Muslims, for the first time initiated by Hz. Muhammed the prophet of Islam, Friday Pray has been carried out under control of the Ministry of Religious Affairs since 1924. Every Friday, throughout the country, the same khutba is read and through the khutbas, millions of people from different classes are reached. For this reason, any subject, even any sentence mentioned during the khutba is important. A limited number of studies have been conducted on khutbas but there is no study on Islamic economics in sermons. In this study, firstly, a conceptual framework of the sermon was defined and its historical process was conveyed by stating its importance in the Islamic world. Secondly, the ministry of religious affairs was focused on the services of the khutba. Finally, the khutbas, which were read in Istanbul between the years of 2001-2018, were examined in terms of the concepts related to Islamic economics, how frequently they were used and how they were presented. As a result of analysis performed, although very often associated with the concept for different areas of Islamic economics in the relevant period it has been given in different khutba. The concepts for giving more unrequited financial support such as zakat and charity were transferred to the community during Ramadan, especially in the khutbas. However, there is hardly any mention of the fundamental dynamics of the dominant system, such as interest which is banned in Islam. A study on spatial khutbas made by this study, dealing with the economic value of Islam in the today's TURKEY, were examined through khutbas. In addition, shortcomings have been stated and suggestions have been presented by raising awareness about how Islamic economics can become more known and widespread in the society through the khutbas.