Aynî’nin Umdetü’l-Kârî’de hanefîlerin amel etmediği hadisleri yorumlama yöntemi

Abstract

Hanefîler, mezhebin teşekkül ettiği ilk devirlerden itibaren, sahih hadisleri terk edip zayıf hadislerle amel etmeleri ve re'y ile kıyası hadislere tercih etmeleriyle itham edilmişlerdir. Hanefîlerin, Kur'an'dan sonra en sahih kitap olarak kabul edilen Sahîh-i Buhârî'de yer alan hadislerle amel etmemiş olmaları, bu ithamların başında gelmiş ve onlar için ciddi bir tenkit sebebi olmuştur. Bu tenkitlere ilk muhatap kalındığından beri, bazı Hanefî âlimler, ithamların geçersizliğini ispatlamak sadedinde bütün gayretleriyle mezheplerini müdafaa etmeye çalışmışlardır. Bu âlimlerden biri de, hem hadis hem de fıkıh alanında temâyüz eden, ömründe iki kez Hanefî başkadılığı yapmış olan Aynî'dir. Aynî, Sahîh-i Buhârî'ye, Umdetü'l-kârî adını verdiği oldukça hacimli bir şerh yazmış ve burada hadisleri çok yönlü olarak değerlendirmiştir. Baştan sona Hanefî bakış açısının hâkim olduğu bu şerhte, Aynî, Hanefîlerin amel etmedikleri hadislerin yorumuna ayrı bir önem atfetmiş ve Hanefîlerin söz konusu hadislerle amel etmemelerinin haklı gerekçeleri olduğunu ifade ederek geniş izahlarda bulunmuştur. Çalışmanın birinci bölümünde Aynî'nin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri takdim edilmiş, akabinde de çalışmanın fıkhî yönünün daha rahat anlaşılabilmesi amaçlanarak Hanefîlerin hadis metodolojisine kısa ve açıklayıcı bir şekilde yer verilmiştir. Çalışmanın esasını teşkil eden ikinci bölümde ise Aynî'nin, Hanefîlerin amel etmedikleri Buhârî hadislerini yorumlama yöntemi üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda Aynî'nin yorumları çerçevesinde, Hanefîlerin hadis istidlâllerinde bazı kriterleri gözettikleri ve ilgili hadisleri de bunlara uymadığı gerekçesiyle terk ettikleri müşahede edilmiştir. Söz konusu kriterler, çalışmada başlıklar hâlinde sunulmuş ve bu ölçütlerle değerlendirilen hadisler ilgili başlığın altında incelenmiştir. Neticede Hanefîlerin, amel etmedikleri Buhârî hadislerinin çoğuna mukabil, kendi kriterlerine uyan başka hadislerle amel ettikleri tespit edilmiştir. Bununla birlikte, Hanefîlerin fıkhî hükümlerinde hadislere gereğince yer vermedikleri yönündeki eleştirilerin, haksız yargılamalar olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

The Hanafīs, since the first periods of the sect, were accused of abandoning the authentic hadīths (ṣaḥīḥ) and performing with weak hadīths (ḍaʿīf) and preferring a personal opinion (ra'y) and syllogism (qiyās) rather than hadīths. The fact that the Hanafīs did not act with the hadīths in Bukhārī's Ṣaḥīḥ that was considered to be the most authentic book after the Qur'ān, was one of the principal reasons of these allegations and became a serious cause of criticism for them. Since have been interlocutor to these criticisms, some Hanafī scholars tried to defend their sect with all their efforts to prove the invalidity of the allegations. One of these Hanafī scholars is Aynī, who came into prominence in the fields of hadīth and jurisprudence and served twice as chief justice. Aynī wrote a rather voluminous commentary that is called ʿUmda al-qārī for Ṣaḥīḥ. In this commentary, he evaluated the hadīths as multidimensional. Moreover, in this commentary, in which the Hanafī point of view dominates, Aynī attached importance on the interpretation of hadīths that Hanafīs did not use and stated the valid reasons why the Hanafīs did not act with these hadīths. In the first part of the study, the life, scientific personality and works of Aynī were presented and then the hadīth methodology of the Hanafīs was given in a short and explanatory way with the aim of providing a more comprehensive understanding regarding the jurisprudence dimension of the study. In the second which is the essential part of the study, Aynī's the method of interpretation of the hadīths that are found in Bukhārī but not acted by Hanafīs, was emphasized. In this regard, within the framework of Aynī's interpretations, it was observed that the Hanafīs follow some of the criteria and quits some hadīths because of their incompatibility with these criteria. These criteria are presented under the headings of the study and the hadīths evaluated with these criteria are examined under the related title. As a result, despite some of the hadīths of Bukhārī, it was determined that the Hanafīs acted with other hadīths that correspond to their own criteria. However, it has been concluded that the criticisms that the Hanafīs did not properly incorporate the hadīths into the jurisprudential provisions are unfair allegations.