Türkçe ve Arapçada fiilimsiler: Sıfat fiillerin karşılaştırmalı incelenmesi = Non-finite verbs in Turkish and Arabic: A comparative study of adjectival verbs

Abstract

Fiilimsiler, her iki dilde de fiil kökenli olmalarına rağmen, isim, sıfat veya zarf görevlerini üstlenebilen özel dil unsurlarıdır. Özellikle sıfat fiiller, cümle içinde sıfat görevini üstlenerek nesnelerin veya durumların niteliklerini belirtir. Bu çalışma, Türkçe ve Arapçadaki fiilimsi yapılar içinde önemli bir yere sahip olan sıfat fiilleri karşılaştırmalı olarak incelemeyi amaçlamaktadır. Türkçe, Altay dil ailesinin sondan eklemeli yapısını yansıtarak, sıfat fiilleri düzenli eklerle oluşturur ve dilin ifade gücünü artıran sistematik bir yapı sunar. Örneğin, "koşan çocuk" ifadesinde "koşan" fiilin anlamını koruyarak fiil kategorisinden [-] isim kategorisine [+] geçip sıfat görevi üstlenmektedir. Arapçada ise sıfat fiiller, sulāsi kök sistemine dayanan türetim mekanizmaları aracılığıyla oluşur ve genellikle "ism-i fāʿil" ve ""ism-i mef'ul" kalıplarıyla ifade edilir. Örneğin, Arapça "كَتَبَ" (yazmak) fiilinden "كْاتِبْ" (yazan) veya "مَكْتُوبْ" (yazılan) şeklinde sıfat fiiller türetilir. Bu tez, iki dil arasındaki temel farklılıkları ortaya koymakta ve Türkçede sıfat fiil oluşumunun sistematik, düzenli eklemeli yapısını Arapçanın daha karmaşık türetim sistemi ile karşılaştırarak analiz etmektedir. Yapılan çalışma, her iki dilin tarihsel ve yapısal gelişimleri ışığında sıfat fiil yapılarını detaylı bir şekilde ele almakta, bu yapıların dil öğretimi ve dilcilik açısından önemini vurgulamaktadır. Çalışmada betimsel ve karşılaştırmalı analiz yöntemleri kullanılmıştır. Literatür taraması, tarihsel gelişim incelemesi, dilbilgisel çözümleme ve karşılaştırmalı değerlendirme aşamalarından oluşan yöntemlerle, Türkçe ve Arapça sıfat fiillerin kullanım alanları, yapısal özellikleri ve işlevleri detaylandırılmıştır. Sonuç olarak, bu çalışma, Türkçe ve Arapçanın gramatik sistemlerini karşılaştırarak, dil öğrenimi ve öğretiminde önemli katkılar sağlayacak bilgiler sunmaktadır. Ayrıca, Türkçe ve Arapça dilbilgisi çalışmalarına yeni perspektifler kazandırmakta ve sıfat fiil yapılarının analizlerini genişletmektedir.

Non-finite verbals—despite their verbal origin in both Turkish and Arabic—function as nouns, adjectives, or adverbs within sentences. Among these, adjectival participles play a particularly important role by qualifying objects or states. This study aims to conduct a contrastive analysis of adjectival participles in Turkish and Arabic, two typologically distinct languages. Turkish, as a member of the Altaic family with an agglutinative, suffixing morphology, forms adjectival participles through systematic, regular affixation. For example, in the phrase "koşan çocuk" ("the child who is running"), the verb root koş- "run" retains its verbal meaning while shifting into the adjective category (–an), thereby modifying the noun çocuk "child." In contrast, Arabic derives its adjectival participles from its triliteral root system via established morphological patterns—most notably the ism-i fāʿil (active participle) and ism-i mafʿūl (passive participle) templates. Thus, from the root k-t-b "write" one obtains kātib "writer/one who writes" and maktūb "written," each carrying the adjectival function. Employing descriptive and comparative methodologies, the research combines a comprehensive literature review, historical development analysis, detailed grammatical examination, and cross-linguistic evaluation. The structural properties, usage domains, and functional dynamics of Turkish and Arabic adjectival participles are elucidated in light of their respective historical evolutions. Ultimately, this contrastive study not only deepens our understanding of Turkish and Arabic grammatical systems but also offers valuable insights for language teaching, applied linguistics, and further typological research into non-finite verbals.