İhvân-ı Safâ Düşüncesinde Seçkinlik = Exclusiveness (elitism) in the Thought of the Ikhwān al-Ṣafā

Abstract

Seçkinlik anlayışı düşünce tarihi boyunca birçok filozofun ele aldığı bir konu olmuştur. Aristoteles, Platon gibi Yunan düşüncesinde izine rastladığımız bu konunun İslam düşüncesine Fârâbî, İbn Sînâ vb. filozoflara da yansıdığını görmekteyiz. Bu yansımanın görüldüğü isimlerden biri de İhvân-ı Safâ topluluğudur. Basra'da 10. yüzyılda ortaya çıkan bu topluluk yazmış oldukları 52 risâlede felsefe, din, ahlak, siyaset gibi birçok konuda görüş belirtmiştir. İhvân-ı Safâ ele aldıkları birçok konuda insanlar arasında bir farklılık gözetmişlerdir. İnsanların algılama biçimleri, kavrama yetileri, bilgiyi elde etme yolları hatta ibadetleri uygulama biçimleri arasında farklılık olduğunu savunmuşlardır. İhvân-ı Safâ düşüncesine göre insanlar arasında böylesi bir ayrıma yol açan faktör bedenleri değil nefisleridir. İhvân, nefis ile bedeni farklı cevherler olarak görür ve bu farklılığı birçok açıdan ele alır. Kişiler nefislerinin yetkinliğine göre avâm (sıradan halk), havâs (seçkin) zümresine dâhil olur. Bu yetkinlik farkı onların dünyadaki bilgi ve ahlak seviyeleriyle doğrudan ilişkilidir. Avâm ve havâs diye ayrılan bu iki zümrenin en önemli farklarından biri de ölümden sonraki durumlarıdır. Nitekim havâs denilen seçkin zümrenin nefsi dünyadayken bilkuvve melektir. Bu zümrenin bedenleri nefislerinden ayrıldıktan sonra bilfiil melek olur. Seçkin zümreye dâhil olabilmek için kişiler zihinlerini bilgi ile güçlendirmeli ve nefislerini zühd hayatı ile olgunlaştırmalıdır. Bu araştırmada İhvân'ın felsefesinde seçkinlik anlayışının yeri ele alınacaktır. Seçkin diye adlandırılan zümreyi diğer insanlardan ayıran sebeplere değinilecektir. İhvân'ın ele aldığı âlem anlayışı, ilim tasnifi gibi bazı konularda seçkinlik anlayışı ile arasında ilişkiye temas edilecektir. Böylece seçkinlik anlayışının İhvân'ın genel düşüncesiyle uyum arz ettiği de görülecektir.

The concept of elitism has been a subject addressed by many philosophers throughout the history of thought. This subject, which we find traces of in Greek thought such as Aristotle and Plato, was introduced to Islamic thought by Farabi, Ibn Sina, etc. We see that it is also reflected in philosophers. One of the names by which this reflection is named is the Brotherhood of Safa. This section, which emerged in Basra in the 10th century, is written and stated that he discussed many subjects such as philosophy, religion, morality and politics in 52 treatises. The Brotherhood of Safa observed differences among people in many issues. They argued that there are differences between people's ways of perception, their characteristic abilities, ways of obtaining details, and even the way they practice worship. According to the Brotherhood of Safa, the factor that causes such a distinction between people is not their bodies but their souls. Brotherhood sees the soul and the body as different substances and addresses this difference from many perspectives. People are included in the common people (ordinary people) and the elite (elite) group according to the perfection of their souls. This difference in competence is directly related to their level of knowledge and morality in the world. One of the most important differences between these two groups, divided into commons and khawas, is their situation after death. As a matter of fact, the soul of the elite group called havas is actually an angel while in the world. The bodies of this group actually become angels after they separate from their souls. In order to be included in the elite group, people must strengthen their minds with knowledge and mature their souls with ascetic life. In this research, the place of the concept of exclusivity in the philosophy of the Brotherhood will be discussed. The reasons that distinguish the so-called elite from other people will be discussed. The relationship between the Brotherhood's understanding of the universe and the concept of exclusivity on some issues such as the classification of science will be touched upon. Thus, it will be seen that the concept of exclusivity is compatible with the general thought of the Brotherhood.