Arnavut Şair Beratlı Nazîm'in Türkçe Divanı (İnceleme-Metin) = Albanian Poet Nezim Berati's Turkish Divan (Analysis-Text)‎

Abstract

Beratlı Nazîm, Türkçe, Farsça ve Arnavutça olmak üzere üç divan sahibi bir şairdir. On sekizinci ‎yüzyılda yaşamıştır. Medrese eğitimi için İstanbul'da bulunduğu yılları 1157-1160 (m. 1744-‎‎1748) olarak tahmin etmekteyiz. Hayatının ilk yıllarını ve medrese eğitimi sonrasındaki yılları ‎Berat'ta geçirmiş olmalıdır. Çağdaşı şair Feyzî'nin tarih kıt'asına dayandırılarak Nazîm'in ‎İstanbul'da bir hapishanede ölmesiyle ilgili yaygın inanışın aksine tarih kıt'ası incelendiğinde ‎vebadan öldüğü anlaşılmaktadır. Hicrî 1173 (m. 1759-60) tarihli bu kıt'ada Nazîm'in Arnavut ve ‎Frakull kasabasından olduğu da kaydedilmiştir. Dolayısıyla şairin ismi literatüre Nezim Frakulla ‎olarak geçmiştir. Daha sonra yapılan çalışmalarda ortaya çıkan arşiv belgeleri ve divanlarında ‎kendisine hitabından hareketle şairin ismi Nezim Berati olarak yaygınlaşmaya başlamıştır. Erken ‎dönem Arnavut edebiyatı araştırmacıları, şairi Nezim Berati, Nezim Frakulla, İbrahim Nezimi, ‎Nezîmî gibi isimlerle tanımaktadır.‎ Şairin hayatıyla ilgili bir diğer yanlış bilgi de 1680-1685 tarihleri arasında doğduğuna dair ‎bilgidir. Hiçbir araştırmacının bu bilgiyi hangi kaynağa dayandırdığını ifade etmemesi, şairin ‎ailesiyle ilgili bilgiler dahi bu kadar zayıfken doğum tarihinin bu kadar açık ifade ediliyor olması ‎şüphe uyandırmaktadır. Çalışmamız sonucunda şairin medrese eğitimi aldığı yıllar ve Türkçe ‎Divanı'nın tedvin tarihiyle, yakın tarihte yazılmış bir şiirinde "kırk yaşına yaklaştığı" ifadesinin ‎değerlendirilmesi sonucunda doğum tarihinin 1705 sonrasına tarihlenmesi gerekmektedir. Şairin ‎annesinin ismini öğrenemediğimiz halde 1735-36'da, babası Muhtar'ın 1747'de, kardeşi ‎Hasan'ın da 1748-49'da vefatı tarih kıt'alarıyla belirtilmiştir. Divanın tedvini 1747'ye işaret etse ‎de hâşiyeye yazılan şiirlerde son tarih III. Osman'ın cülusuna yazılmıştır, 1754'e işaret ‎etmektedir.‎ Çalışmamızın birinci bölümü Beratlı Nazîm hakkındaki bilgilere ayrılmıştır. İsimlendirilmesi ‎hakkındaki detaylar, hayatı hakkında edindiğimiz ve Türkçe Divanı'ndan çıkardığımız bilgiler, ‎eserleri ve İslami eğilimi üzerinedir. Şair, Türkçe Divanı'nın tedvininin ardından bir mürşide ‎intisap ettiğini anlatmış, çeşitli işaretlerle Eyüp'teki bu zâtın ismini gizlemiştir.‎ Çalışmamızın ikinci bölümü Nazîm'in Türkçe Divanı'nın şekil ve muhteva incelemesine ‎ayrılmıştır. Nazım biçimlerinin incelenmesi, beyit sayılarına dair tablolar, ta'miyeli tarih ‎beyitlerinin hesabı, şairin kullandığı vezinlerin bir tablosu, kafiye incelemesi, ayet ve hadis ‎iktibasları, İstanbul'da o dönemdeki mesire kültürü ve divandaki mekanlar gibi başlıklar altında ‎kısmi bir inceleme söz konusudur.‎ Çalışmanın üçüncü ve son bölümünde Beratlı Nazîm'in Türkçe Divanı'nın çevriyazıya ‎aktarımında kullandığımız usul ve divanın çevriyazıya aktarımı bulunmaktadır. Çalışmamızın ‎yapı taşını bu bölüm oluşturmaktadır. Arnavutluk Millî Kütüphanesi'nin El Yazmaları ‎bölümünde H.000015876 numarası ve Mecmû'a-i Eş'âr ve Dîvân adıyla şair adı Nezim Frakulla ‎olarak kayıtlı ta'lik hatla yazılmış 153 varaklık eserin 1b-107a sayfaları arasında Türkçe Divan ‎yer almaktadır. Bu divanın içerisinde 30 kaside, 300 gazel, 68 kıt'a, 14 nazım, 57 mesnevi, 3 ‎murabba, 3 tahmis, 3 müseddes, 1 tercî-i bend mevcuttur. Divandaki lugazların cevapları ve ‎tamiyeli tarihlerin çözümü çalışmamızın ikinci bölümünde ilgili nazım biçiminin işlendiği bölüm ‎altında ifade edilmiştir‎.

Nezim Berati is a poet with three divans in Turkish, Persian and Albanian. He lived in the ‎eighteenth century. We estimate the years he was in Istanbul for his madrasa education as 1157-‎‎1160 (1744-1748 AD). He must have spent the first years of his life and the years after his ‎madrasa education in Berat. Contrary to the widespread belief that Nezim died in a prison in ‎Istanbul based on the history stanza of his contemporary poet Fejzi, when the history stanza is ‎analyzed, it is understood that he died of plague (black death). This stanza dated 1173 AH (1759-‎‎60 AD), it is also recorded that Nezim was Albanian and from the village of Frakull. Therefore, ‎the poet's name was recorded in the literature as Nezim Frakulla. In later studies, the name of the ‎poet became widespread as Nezim Berati, based on the archival documents and the address of the ‎poet in his divans. Early Albanian literature researchers recognize the poet as Nezim Berati, ‎Nezim Frakulla, Ibrahim Nezimi, and Nezimi.‎ Another misinformation about the poet's life is that he was born between 1680-1685. The fact ‎that no researcher states the source on which they base this information, and that the date of birth ‎is stated so openly when even the information about the poet's family is so weak, raises ‎suspicion. As a result of our study, the years of the poet's madrasa education and the date of the ‎compilation of his Turkish Divan, as well as the statement that he "approached the age of forty" ‎in a poem written in a recent date, his birth should be dated after 1705. Although we did not learn ‎the name of the poet's mother, she died in 1735-36, his father Mukhtar's death is mentioned in ‎‎1747, and the death of his brother Hasan in 1748-49. Although the compilation of the divan ‎points to 1747, the last date in the poems written in the glosses is written for the accession of ‎Osman III, which points to 1754.‎ The first part of our study is devoted to information about Nezim Berati. Details about his ‎nomenclature, the information we have about his life and what we have deduced from his Turkish ‎Divan, his works and his Islamic inclination. The poet tells us that he was initiated into a murshid ‎after the editing of his Turkish Divan and hides the name of this person in Eyüp with various ‎signs.‎ The second part of our study is devoted to the analysis of the form and content of Nezim Berati's ‎Turkish Divan. There is a partial analysis under headings such as the analysis of verse forms, ‎tables on the number of couplets, the calculation of date couplets with ta'miya, a table of the ‎verses used by the poet, rhyme analysis, ayah and hadith quotations, the promenade culture in ‎Istanbul at that time and the places in the divan.‎ In the third and final part of the study, the procedure we used in the transcription of Nezim ‎Berati's Turkish Divan and the transcription of the divan are included. This section constitutes ‎the building block of our study. In the Manuscripts section of the National Library of Albania ‎with the number H.000015876 and the name Mecmû'a-i Eş'âr ve Dîvân, there is a Turkish Divan ‎between pages 1b-107a of the 153-page manuscript written in ta'lik calligraphy and registered ‎with the name of the poet Nezim Frakulla. This divan contains 30 qasida, 300 ghazals, 68 qita, 14 ‎nazim, 57 masnavi, 3 quatrain (murabba), 3 quintet (tahmis), 3 sixain (museddes), 1 terci-i bend. ‎The answers to the lugazes in the divan and the solution of the dates with ta'miya are presented ‎in the second part of our study under the section on the relevant verse form.‎