Altyapı Projelerinin Sukuk Yoluyla Finansmanı ve Afganistan için Öneriler = Financing of Infrastructure Projects Through Sukuk and Suggestions for Afghanistan

Abstract

Günümüzde altyapı projelerinde genel olarak kamu finansmanı, kurumsal finansman ve proje finansmanı olmak üzere üç finansman yöntemi kullanılmaktadır. Kamu finansmanı, bir devletin kalkınma bütçesi çerçevesinde ve devletin kaynaklarından yapılırken, altyapı projelerinin özel sektöre devredilmesiyle birlikte kurumsal finansman ve proje finansmanı yöntemlerinden söz edilir. Kurumsal veya proje finansmanında öz sermaye, tahvil ve kredi gibi finansman araçları kullanılmaktadır. Ancak Afganistan gibi az gelişmiş ülkelerde her üç yöntemi de neredeyse sonuçlanmamaktadır. Çünkü devletin kaynakları, normal bütçe giderlerine bile yetmezken, özel sektörün potansiyeli, büyük ölçekli altyapı projelerinin finansmanında yetersiz kalmaktadır. Ayrıca tahvil ihracı için yerel organize sermaye piyasası da bulunmamaktadır. Öte yandan dini hassasiyetlerden dolayı konvansiyonel finansman araçları, potansiyel sermaye piyasasından dışlanmaktadır. Afganistan'ın bütçesi yıllardır dış yardımlara bağlı kalmıştır. Bu yardım fonları, çoğunlukla sınırlı olup altyapı finansmanında kullanılmamıştır. Örneğin, 2001 yılından bu yana uluslararası toplumun mali yardımlarından yararlanan Afganistan, altyapı geliştirilmesinde başarısız kalmıştır. Özellikle enerji, ulaşım, eğitim ve sağlık sektörlerinde büyük boşluklarla karşı karşıya kalmıştır. Donörlerin finansman yöntemlerine ve hedef sektörüne bakılırsa, bahsedilen kaynakların finansörün kendi menfaatine yönelik yapılmış olduğu ve ülkedeki altyapı projelerinde kısıtlı olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Üstelik Afgan toplumun dini değerleri, konvansiyonel finansman yöntemlerinin kullanılmasını engellemektedir. Dolayısıyla toplumun kültürel değerleriyle çelişmeyen, ülkenin altyapısını geliştirebilen ve sosyal refahı sağlayabilen alternatif bir finansman yolunun izlenmesi gerekmektedir. Bu yol ancak İslami finans sisteminde bulunabilmekte ve İslami bono olarak adlandırılan sukuk, alternatif ve uygulanabilir bir yöntem olarak önerilmektedir. Ancak altyapının farklı sınıfları, maliyeti ve sukuk modellerinin çeşitliliği, avantajları ve dezavantajlarına bakıldığında uygulanabilirliği de bir ülkeden diğer ülkeye göre farklılık göstermektedir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, Afganistan altyapı projelerinin finansmanı için uygulanabilir sukuk modeli önermesidir. Bu araştırmada Afganistan altyapı projelerinin finansmanında sukuk modellerinin uygulanabilirliği ele alınmış ve ülkenin altyapı durumuna göre uygulanabilir modeller önerilmiştir. Sonuç olarak ilk etapta ülkedeki küçük ve orta kapasiteli ekonomik altyapı projeleri için müşâreke, mudârebe ve murabaha sukuk modelleri, büyük ölçekli projeleri için icâre sukuk modeli, sosyal altyapı projeleri için istisna ve vekâlet modelleri ve düşük maliyetli projeleri için hibrid sukuk modeli önerilmiştir. Araştırmada, sosyal bilimlerde en çok kullanılan nitel araştırma yöntemine dayalı durum çalışması yaklaşımı tercih edilmiştir. Bununla birlikte, veri toplama yöntemi olarak döküman incelemesi kullanılmıştır.

Nowadays, infrastructure projects primarily employ three types of financing: project financing, corporate financing, and public financing. Infrastructure projects that are transferred to the private sector typically require the use of project financing methods and corporate financing, even while public financing is still made within the framework of a state's development budget and using state resources. Equity, bonds, and loans are commonly utilized financing tools in corporate or project finance. However, in undeveloped countries like Afghanistan, all three strategies are nearly inefficient. Because, while the state's resources are insufficient to cover basic budget needs, the private sector's capacity is inadequate to fund large-scale infrastructure projects. In addition, there is no local organized capital market for bond or stock transactions. Conventional financial instruments, on the other hand, are barred from entering the potential capital market due to religious concerns. For a long time, Afghanistan's budget has been dependent on international aids. The majority of these assistance funds were restricted and did not go toward funding infrastructure. For instance, Afghanistan has not been able to build its infrastructure despite receiving financial aid from united nations since 2001. It has encountered significant deficiencies, particularly in the areas of energy, transportation, health, and education. Regarding the financing techniques and target sector employed by the donors, it is recognized that the resources mentioned are intended primarily for the financier's personal gain and are not extensively utilized in national infrastructure projects. Therefore, an alternative financing method that complies with societal cultural norms while also improving the country's infrastructure and ensuring social welfare must be applied. This approach is exclusive to the Islamic financial system; sukuk, also known as Islamic bonds, are advised as an appropriate and substitute. However, the applicability of sukuk models varies from nation to nation when considering various categories of infrastructure, their costs, benefits, and drawbacks. So, the purpose of this research is to suggest a viable sukuk model for financing infrastructure projects in Afghanistan. This study discusses the applicability of sukuk models for financing infrastructure projects in Afghanistan and suggests appropriate models considering the country's infrastructure situation. As a result, in the first stage, the Musharakah, Mudaraba, and Murabaha sukuk models for small and medium-sized economic infrastructure projects, the Ijarah sukuk model for large-scale projects, the Istisna and Wakalah models for social infrastructure projects, and the hybrid sukuk model for low-cost projects are proposed as applicable models. In the study, a case study methodology based on the most popular qualitative research strategy in the social sciences has been used. despite this, document review was used as the data collection method.