Dilbilimsel Labirenti Çevirmek: James Joyce'un Ulysses'inin Türkçe Çevirilerinin Toury'nin Erek Odaklı Kuramı Işığında İncelenmesi = Translating the Linguistic Labyrinth: Analysing the Turkish Translations of James Joyce's Ulysses in the Light of Toury's Reach-Oriented Theory

Abstract

Bu çalışma, yirminci yüzyılın en önemli romanı olarak görülmüş, James Joyce'un başyapıtı Ulysses'in üç ayrı Türkçe çevirisini Toury'nin erek odaklı kuramı çerçevesinde incelemektedir. Modernizme yön veren ve yazıldığı günden bugüne birçok farklı dile çevrilen roman, bilinçakışı tekniği ve biçimcilikle dikkat çekmektedir. Joyce'un farklı dillere olan hâkimiyeti, icat ettiği kendine has kelimeleri, dili deneysel bir biçimde kullanımı ve romanında yer verdiği motifler göz önünde bulundurulduğunda, çeviri sonuçlarının oldukça farklı olacağı varsayılmıştır. Çalışma kapsamında, söz konusu romanın Nevzat Erkmen (1996), Armağan Ekici (2012) ve Fuat Sevimay (2019) çevirileri incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Gideon Toury'nin Erek Odaklı Kuramı doğrultusunda çevirmenlerin, her bir çeviriden seçilen 45'er örneğin çevirisinde kaynak veya erek kültür normları arasında hangi kutba yakın durduğunu belirlemektir. Toury (2012), kaynak kültür normlarına yakın çeviriyi "yeterli" görürken, erek kültür normlarına yakın çeviriyi ise "kabul edilebilir" görmektedir. Nabokov'un (2023), Joyce'un üslubuyla ilgili öne sürmüş olduğu görüş, 45 örneğin seçiminde belirleyici olmuştur. Örnekler karşılaştırılmalı olarak incelenmiş ve bu çeviri incelemelerinin sonucunda en erek odaklı çeviriyi Fuat Sevimay'ın yapmış olduğu, Erkmen'in Sevimay'a nazaran daha az kez erek normlara yakın durduğu, yine de erek odaklı bir çeviri sunduğu görülmüştür. Ekici'nin ise kaynak kültür ve erek kültür normlarını ön planda tutmak noktasında birbirine oldukça yakın davranışlar sergilediği, yine de daha çok erek normlara bağlı kaldığı sonucuna varılmıştır.

This study analyses three different Turkish translations of James Joyce's masterpiece Ulysses, regarded as the most important novel of the twentieth century, within the framework of Toury's target-oriented theory. The novel, which shaped modernism and has been translated into many different languages since the day it was written, draws attention with its stream-of-consciousness technique and formalism. Considering Joyce's command of different languages, the unique words he invented, his experimental use of language and the motifs he included in his novel, it is assumed that the translation results will be quite different. Within the scope of the study, the translations of the novel by Nevzat Erkmen (1996), Armağan Ekici (2012) and Fuat Sevimay (2019) were analysed. The aim of the study is to determine which pole the translators stand close to between source and target culture norms in the translation of 45 samples selected from each translation in line with Gideon Toury's Reach-Oriented Theory. Toury (2012) considers translation close to source culture norms as "adequate", while translation close to target culture norms as "acceptable". Nabokov's (2023) view on Joyce's style was decisive in the selection of 45 examples. The samples were analysed comparatively and as a result of these translation analyses, it was seen that Fuat Sevimay made the most target-oriented translation, Erkmen was less close to the target norms than Sevimay, but still presented a target-oriented translation. On the other hand, it was concluded that Ekici exhibited rather similar behaviours in terms of prioritising the norms of the source culture and the target culture, but still adhered to the target norms more.