Cumhuriyet döneminde devlet tiyatrolarının kurumsallaşması ve 2000 sonrası sahnelenen yerli oyunların değerlendirilmesi = Institutionalization of state theaters in the republican period and evaluation of Turkish plays staged after 2000

Abstract

Osmanlı topraklarında yabancı devlet görevlileri modern tiyatroya yoğun ilgi göstermekteydiler. Kendilerine ait kurumlarda Batılı anlamda tiyatro gösterileri düzenlerken Osmanlı'ya bağlı gayrimüslim gruplar da tiyatro sanatına yoğun ilgi duyuyorlardı. Osmanlı modernleşmesinin en önemli adımlarından biri olan Tanzimat'ın ilanıyla birlikte tiyatro, Osmanlı toplumunun gündemine daha yoğun bir şekilde girmeye başladı. Padişahların destek verip, sarayda temsil edilmesinin önünü açtığı tiyatro sanatının Osmanlı toplumunda güçlenmesinin ardından öne çıkan tartışmalardan biri sahnelenecek oyunların yerli temsilleriyle ilgili olmuştur. Sahnelenen oyunlar genellikle Batı'dan tercüme edilmekteydi. Meşrutiyet döneminde de yerli oyun konusu gündemdeki yerini korumuş, dönemin önemli edebiyatçıları bu alanda eserler kaleme almıştır. Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte Türk tiyatrosunun kurumsallaşmasına dönük atılan adımlara paralel benzer tartışmalar kamuoyunda devam etmiştir. Yerli oyunların Türk tiyatrosuna güç katacağına ilişkin yaklaşım 1949 yılında Devlet Tiyatrolarının kurulmasıyla birlikte kamuoyunda daha da yoğun bir şekilde ele alınmıştır. Geçmişten bugüne Devlet Tiyatrolarında yerli oyun temsilerine ne kadar yer ayrıldığı tespit edilmiştir. Tez kapsamında 1949-2000 yılları arasında sergilenen yerli oyun sayıları yıl yıl belirtilmiştir. Buna bağlı olarak 2000 sonrası Devlet Tiyatroları bünyesinde sahnelenen yerli oyun sayılarıyla geçmiş dönem mukayese edilmiştir. Çalışmada 2000-2023 yılları arasında en fazla ilgi gösterilen beş yerli oyun tespit edilmiş ve bu beş oyun arasındaki benzerlikler, içerik ve yapısal özellikleri ele alınmıştır.

In the Ottoman lands, foreign state officials showed great interest in modern theater. While they organized theatrical performances in their own institutions in the Western sense, non-Muslim groups affiliated to the Ottoman Empire also showed great interest in the art of theater. With the proclamation of Tanzimat, one of the most important steps of Ottoman modernization, theater began to enter the agenda of Ottoman society more intensely. One of the most prominent debates following the strengthening of the art of theater in Ottoman society, which the sultans supported and paved the way for its representation in the palace, was the local representation of the plays to be staged. The plays staged were usually translated from the West. During the Meşrutiyet period, the issue of Turkish plays remained on the agenda, and important literary figures of the period wrote works in this field. With the proclamation of the Republic, similar debates continued in public opinion in parallel with the steps taken towards the institutionalization of Turkish theater. With the establishment of the State Theaters in 1949, the approach that local plays would strengthen Turkish theater was discussed even more intensely in public opinion. From past to present, it has been determined how much space is allocated to Turkish play performances in state theaters. Within the scope of the thesis, the number of local plays performed between 1949 and 2000 is indicated year by year. Accordingly, the number of domestic plays staged in the State Theater after 2000 was compared with the past period. In the study, the five Turkish plays that attracted the most attention between 2000 and 2023 were identified and the similarities, content and structural features of these five plays were discussed.