Türk mitolojisinde kurban, kutsal şiddet ve günah keçisi motiflerinin hermeneutik incelemesi = Hermeneutical analysis of sacrifice, sacred violence and scapegoat motifs in Turkish Mythology

Abstract

İnsanlar, başlarına gelen felaketleri anlamlandırma çabası içerisinde anlatılara dönüştürmüş, bu anlatıların içerisinde de felaketin sebebi olarak günah keçisi ve şiddet motifleri var olmuştur. Bir kişinin ya da topluluğun günahlarını sırtlayan günah keçisinin, toplumun günahlarıyla birlikte kaosa salıverilmesi yahut şiddete maruz bırakılması hikayesi günümüzde antropolojiden ekonomiye, folklordan siyasete birçok bilim alanında sık sık kullanılan bir kavram haline gelmiştir. Fakat kavram köken olarak mitik ve sembolik bir arka plan barındırmaktadır. Bu arka plan mit ve destan anlatılarında karşımıza çıkarken gündelik hayatın ve devletin ritüelleriyle pekiştirilir. Kimi zaman saklı kimi zaman ise alelade bir biçimde gözükmektedir. Bu çalışmada da Türk kültür sahasında gerek anlatılara gizlenmiş gerek ritüellerle örtülmüş ya da açıkça uygulanan günah keçisi motifi aranmaya çalışılacak, bunun yanı sıra kutsal şiddet ve kurban kavramlarının Türk kültüründeki yeri üzerinde durulacaktır. Bunu yaparken merkeze Rene Girard'ın kutsal şiddet ve günah keçisi teorileri oturtulacak, kuramsal olarak yine Girard'ın "Günah Keçisi" ve "Kutsal Şiddet" kitapları temel alınacaktır. Metinler incelenirken hermeneutik yorumlama yöntemi kullanılacak, bu yöntem ışığında metinlerin içerisinde gizlendiği düşünülen günah keçisi motifleri yorumlanacaktır. Türk kültüründe kurban, günah keçisi, kutsal gibi konular derinlemesine irdelenecek; bu kavramlar üzerinden kağan, şaman gibi kişiler, Altay Yaratılış Miti, İbni Fadlan ve Mesudi seyahatnamelerinin Türklerle alakalı bölümleri, Dede Korkut, Maaday Kara destanları incelenecektir. Çalışmanın temel problematiği Türk kültüründe günah keçisi konumuna düşmüş kişilerin var olup olmadığını sorgulamak olarak belirlenmiştir.

People have turned their efforts to make sense of the disasters befalling them into narratives, within which motifs of scapegoating and violence often emerge as explanations for the calamity. The story of a scapegoat, who shoulders the sins of an individual or a community, being cast into chaos or subjected to violence, has become a commonly used concept in various fields of study from anthropology to economics, from folklore to politics. However, the concept has its origins in mythical and symbolic backgrounds. This background manifests in myths and epic narratives, reinforced by the rituals of daily life and state. Sometimes it appears hidden, while other times it is overtly visible. In this study, the motif of the scapegoat, whether concealed in narratives, veiled through rituals, or openly practiced, will be sought within the Turkish cultural domain. Additionally, the place of sacred violence and the concept of sacrifice in Turkish culture will be examined. In doing so, the theoretical framework will center on René Girard's theories of sacred violence and the scapegoat, drawing primarily from Girard's books "The Scapegoat" and "Violence and the Sacred." While examining the texts, the hermeneutic interpretation method will be used, and in the light of this method, the scapegoat motifs thought to be hidden in the texts will be interpreted. In Turkish culture, subjects such as sacrifice, scapegoat, sacred will be examined in depth; through these concepts, people such as kagan, shaman, the Altay Creation Myth, the sections of İbni Fadlan and Mesudi travel books related to Turks, the epics of Dede Korkut and Maaday Kara will be examined. The main problematic of the study has been determined as questioning whether there are people who have become scapegoats in Turkish culture.