Celâleddin Ed-Devvânî'nin İsbât-ı Vâcib Anlayışı (Risâletü İsbâti'l- Vâcibi'l- Kadîme Adlı Eserine Göre) = Celâleddin Ed-Devvânî's Understanding of Isbât-ı Vâcib (According to his work called Risaletü Isbâti'l- Vâcibi'l- Kadime)

Abstract

İran'ın Kazerun Şehri Devvân kasabasında Miladi olarak on beşinci asrın ilk çeyreğinde doğan Celâleddin Devvânî'nin yaşadığı dönem Selçukluların beyliklere bölündüğü, Akkoyunlu- Karakoyunlu çekişmesinin olduğu, Osmanlının ise devlet olarak yükselişe geçtiği bir dönemdir. İlk eğitimine babasıyla başlayan Devvânî sonrasında Cürcâni'nin talabelerinin de içinde olduğu meşhur hocalardan Arapça ve İslami İlimler tahsil etmiştir. Devvânî'nin birçok alanda eseri olmasıyla beraber, Kelam alanında ortaya koyduğu eserler öne çıkanlar arasındadır. Kelam alanında da Allah'ın varlığı üzerine yazmış olduğu eserler ve serdetmiş olduğu fikirler araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Bu çalışmanın amacı da Devvânî'nin Risaletü İsbati'l- Vâcibi'l- Kadime adlı eserindeki isbât-ı vâcip anlayışını ortaya koymaktır. Eser bina edilirken Devvânî'nin sınıflandırma sistemine ve karşılaştırmalı metoduna büyük ölçüde sadık kalındı. İsbat-ı vâcib anlayışı imkân delili ve devr - teselsül bağlamında işlendi. Filozofların ve Kelamcıların görüşleri, Cürcâni, Teftâzânî gibi bazı alimlerin örnekliğinde ele alınarak eleştirilere cevap verilen eserde, Devvânî uzalaştırıcı bir tavır sergilemiştir. Bu tavrı onun isbât-ı vâcib anlayışını ortaya koyarken de muhafaza edildi. Onun isbât-ı vâcib anlayışını ortaya koyabilmek için Risaletü İsbâti'l- Vâcibi'l- Kadime'deki kavramlar ele alınarak meselenin anlaşılmasında kavramlara yüklenen mananın önemi ortaya koyulmaktadır. Çalışmada filozof ve kelamcıların isbât-ı vâcib konusunda kullandıkları illet, fâil illet, müstakil illet, tam illet, heyet-i içtima, toplam (mecmu') vb. kavramlarının Devvânî'deki karşılığı belirtildi. İmkân delili, devr ve teselsülün imkânsızlığı delillerinin yeterliliği hususunda müellifin görüşü belirtildi. Dolayısıyla farklılıklar olmasıyla beraber filozofların ve kelamcıların görüşlerinin ortak noktalarının çok fazla olduğu ve birbirlerini tamamlayıcı oldukları sonucuna ulaşıldı.

Jalaladdin Davvani, born in the first quarter of the 15th century AD in the town of Devvan in Kazerun city, Iran, lived during a period marked by the fragmentation of the Seljuks into principalities, the rivalry between the Ak Koyunlu and the Kara Koyunlu, and the rise of the Ottoman Empire as a state. Davvani received his initial education from his father and later studied Arabic and Islamic Sciences with renowned teachers, including students of Jurjani. Although Davvani authored works in various fields, his contributions in the field of Kalam (Islamic theology) are particularly notable. His works and ideas concerning the existence of God in the field of Kalam have drawn the attention of researchers. The purpose of this study is to elucidate Davvani's concept of the "proof of the necessary existent" (İsbat-ı vâcib) as presented in his work "Risaletü İsbâtü'l Vâcibü'l Kadîm." In constructing this work, Davvani's classification system and comparative method were largely adhered to. The concept of the "proof of the necessary existent" is discussed within the context of the the evidence of possibility and the evidence of the impossibility of transfer and succession. The views of philosophers and theologians, exemplified by scholars such as Jurjani and Taftazani, are examined. In the work where criticisms of the arguments are addressed, Davvani exhibited a conciliatory attitude. This aspect was also preserved while presenting his understanding of the "proof of the necessary existent." To elucidate his understanding, the study analyzes the concepts in "Risaletü İsbâtü'l Vâcibü'l Kadîm" and highlights the importance of the meanings ascribed to these concepts in understanding the issue. The study specifies Davvani's equivalents for the concepts used by philosophers and theologians concerning the proof of the necessary existent, such as cause, efficient cause, independent cause, complete cause, conjunction of conditions, and aggregate (majmū').The author's opinion is stated regarding the sufficiency of the evidence of possibility and the evidence of the impossibility of transfer and succession. Consequently, despite differences, it is concluded that there are many common points and complementary aspects between the views of philosophers and theologians.