Tefsir Üveys b. Hoca Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ (1B-119A) (İnceleme-Metin-Gramatikal Dizin-Sözlük) = Tafsir Uveys b. Hoca Osman b. Emir İlyas b. Evliya (1B-119A) (Analysis-Text-Grammatical Index-Dictionary)

Abstract

Eski Oğuz Türkçesi devrinde nesir alanında yazılmış eserlerin içinde Kur'an tefsirlerinin ayrı bir yeri vardır. İslam dininin kaynağı olan Kuran-ı Kerim, Müslümanlık tarafından okunup anlaşılmaya çalışılmıştır. Türkler Müslümanlığı kabul ettikten sonra, kabul edilen yeni dinlerinin rehber niteliğindeki kitabını ilk iş olarak kendi dillerine çevirme çalışmalarına yönelmişlerdir. Çalışmamıza konu olan tefsir metni, ayetlerle ilişkili geniş kapsamlı açıklamaların yanında çeşitli rivayetleri ve hikâyeleri içeren mufassal bir tefsirdir. Prusya Kültürel Mirası/Berlin Eyalet Kütüphanesi, Orientalische El Yazısı kategorisinde PPN651791340 proje numarası ile bulunarak Üveys b. Hoca Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ tarafından yazılmıştır. Araştırmalar sonucunda müfessire ait olduğu düşünülen on iki eser tespit edilmiştir. Metin dil bakımından incelendiğinde bazı dini terminoloji ve anlatılarda Türkçe kelimelerin kullanılmış olması dikkat çekicidir. Bu tefsiri gün yüzüne çıkararak bilim dünyasına kazandırmak, yazıldığı dönemdeki dil hususiyetlerinin tespitini sağlamak, ses-şekil bilgisi bakımından incelemek, dizin ve sözlüğünü hazırlayarak söz varlığını ortaya koymak amacımızdır. Eski Türkçe döneminden günümüze gelene kadar Türk dilinin geçirmiş olduğu sürecin gözler önüne serilmesine destek olabilmek bir diğer amacımızdır. Anahtar Kelimeler: Üveys b. Hoca Osmân b. Emîr İlyâs b. Evliyâ, Kur'an Tefsiri, Eski Anadolu Türkçesi

In the era of Old Oghuz Turkish, among the works written in prose, Qur'an commentaries hold a distinct place. The Qur'an, which is the source of the Islamic religion, has been read and attempted to be understood by Muslims. After the Turks embraced Islam, they immediately turned their attention to the translation of the guiding book of their newly accepted religion into their own languages. The commentary text that is the subject of our study is a comprehensive commentary that includes extensive explanations related to the verses, as well as various narrations and stories. It was written by Uveys b. Hoca Osman b. Emir Ilyas b. Evliya and is housed in the Prussian Cultural Heritage/Berlin State Library under the Orientalische Manuscripts category, with the project number PPN651791340. Through research, twelve works believed to belong to the commentator have been identified. When the text is examined in terms of language, it is noteworthy that some Turkish words are used in religious terminology and narratives. Our aim is to bring this commentary to light and contribute it to the scientific world, to determine the linguistic characteristics of the period in which it was written, to examine it in terms of phonetics and morphology, and to prepare an index and dictionary to reveal its vocabulary. Another aim is to support the presentation of the process that the Turkish language has undergone from the Old Turkish period to the present day. Keywords: Commentary of the Qur'an by Uveys b. Hoca Osman b. Emir Ilyas b. Evliya, Old Anatolian Turkish