Foucault perspektifinde heterotopyaların çağdaş sanata yansıması = Reflection of heterotopias on contemporary art from the perspective of foucault

Abstract

Tıp kökenli bir terim olan ve Foucault tarafından sosyal bilimler alanına kazandırılan heterotopya kavramı birbiriyle bağdaşmayan dünyaların yan yana, üst üste geldiği, mekanı düzenleme-örgütleme gücüne sahip, ötekiliğin deneyimlendiği mevkileri ifade eder. Postmodern teorinin özgürleştirici güçler olarak öne çıkardığı heterojenlik ve ötekilikle heterotopya kavramı, sanat alanında da kendine yer edinmektedir. Heterotopyaların tecrit edebilme, nüfuz edebilme özelliği, kapatma-kapanma pratiklerinde toplumsal bir karşılaşma imkânı vererek ötekiliğe açılan geçitleri yaratır. Modern dönemde kapatma pratiklerinde özne, norm merkezli ayrıştırma, farklılaştırma sistemine dayanan panoptik bir disiplin biçimiyle sabitlenmiştir. Kapatma pratiklerinde kategorize etme, ayrıştırma, farklılaştırma gibi uygulamalarla öznenin bilgi formuna indirgenmesi, kapatma pratiklerinde ötekinin yaratılmasını sağlayan başat özelliktir. Bu dönemde kapatma pratiklerinin kapitalizmin ihtiyaç duyduğu üretken nüfus yaratımı için maliyetli hale geldiğinin anlaşılmasıyla, yeni bir disiplin biçimi olan panoptizm tercih edilerek öznelerin sabitlenmesi yerine serbest bırakılarak içkin bir iktidar fikrinin aşılanması esas alınmıştır. Panoptizm yalnızca üretken-itaatkâr bedenler yaratmakla kalmamış, kapanma pratiklerinin kabulü de kolaylaştıran bir işlev taşımıştır. Postmodern dönemin heterojen, parçalanmış, kaotik kent manzarası içinde kapanma pratikleri, kamusal alana karışarak öznelerin herhangi bir dış zorlama olmaksızın özgürlük fantazmagoryasıyla kendilerini kontrol altında tutarak, sınırladığı bir mekanizmaya dönüşmüştür. Kapatma ve kapanma pratikleri çağdaş sanata da yansıyarak, ötekiliğin gündelik karşılaşma formlarıyla sunulduğu, müzakereye açıldığı deneyim alanları yaratmaktadır. Bu çalışmada; heterotopya kavramı ve kapatma-kapanma pratiklerinin tarihsel gelişim süreci incelenerek, heterotopyaların Çağdaş sanata yansımaları ele alınan sanat eserleri üzerinden analiz edilmeye çalışılmıştır.

The concept heterotopia, which is originally a medical term and introduced to social sciences by Foucault, refers to spaces, with the power to arrange-organize the place, where incompatible worlds come side by side or overlap each other, and the otherness is experienced. The concept heterotopia, as well as heterogeneity and otherness, which are put forward as liberating forces by the postmodern theory, has also an important place in the field of art. The ability of heterotopias to isolate and penetrate creates gateways opening to the otherness by allowing for a social encounter for inclusion and seclusion practices. In inclusion practices in the modern age, the subject is fixed in a form of panoptic discipline based on the norm-centred separation and differentiation system. The reduction of the subject to the form of knowledge in inclusion practices through practices such as categorization, separation and differentiation are the basic feature that creates the otherness in inclusion practices. In this period, as it was understood that inclusion practices became costly for creating the productive population needed by capitalism, panoptism, which was a new form of discipline, was preferred and the instillation of the idea immanent power was prioritized by liberating the subject rather than fixing it. Panoptism not only created productive-obedient selves but also facilitated the acceptance of inclusion practices. Within the heterogonous, fragmented, chaotic urban landscape of the postmodern era, inclusion practices infiltrated into the public space and turned into a mechanism where subjects controlled and limited themselves without any external force by means of liberty phantasmagoria. Inclusion and seclusion practices are now reflected in the modern art and create areas of experience where the otherness is presented in daily encounter forms and negotiated. In the present study, the concept heterotopia and inclusion-seclusion practices are examined in their historical development process, and reflections of heterotopias on the modern art are analysed on the artworks studied.