İbn Teymiyye'nin vahdet-i vücud anlayışına dair ontolojik eleştirileri = İbn Teymiyye's ontological critiques on wahdat al-wujud conception

Abstract

Vahdet-i vücud, varlığın birliği olarak tercüme edilen bir düşünce sistemidir. Vahdet-i vücud kavramı söz konusu olduğunda ilk akla gelen isim İbn Arabi olmaktadır. Bu çalışmada özellikle İbn Teymiyye'nin İbn Arabi merkezli ontolojisine yönelik eleştiriler ele alınmıştır. Vahdet-i vücud düşüncenin problem haline gelmesinin ve İbn Teymiyye tarafından eleştirilmesinin nedeni, vahdet-i vücud'un ontolojisinin 'birlik' düşüncesi ile şekillenmesi hatta kurulmasıdır. Bu birlik düşüncesi sayesinde vacib-mümkün varlık ayrımının ortadan kalktığı iddia edilmiştir. Bir diğer açıdan eleştiriler özdeşlik problemine kadar ilkesel bir geri gidişe sahiptir. Bir diğer neden ise Hakk'ın yaratmış olduğu varlıklara isimleriyle tecelli etmesi, varlık aleminde görünmesi şeklindeki izahlardır. Bu eleştirilere cevap olmak üzere Hakk'ın zahiri ve batıni yönü itibariyle diğer bir deyişle tenzihi ve teşbihi yorumlar dikkate alınarak karşı cevaplar verilmiştir. Vacib ve mümkün ayrımı ise İbn Arabi ontolojisinde kesin çizgilere sahiptir. Son olarak ise Allah ile diğer yaratmış olduğu varlıkların ilişkileri ve bu ilişkilerin nasıl gerçekleştiği bir başka eleştiri konusudur. Bu çalışmanın amacı yukarıda bahsetmiş olduğumuz eleştiri konularını tespit ederek, İbn Arabi'nin ontolojisine dönük İbn Teymiyye eleştirilerinin kritiği yapılmıştır. Tezin birinci bölümü Aristoteles, İslam ve Kelam düşüncelerinde varlık, Tanrı ve alem konularını ana hatlarıyla işlenmiştir. İkinci bölüm ise Vahdet-i vücud düşüncesinin varlık, Tanrı ve alem görüşlerine yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise İbn Teymiyye'nin tasavvufa bakışı, Tanrı-alem ilişkisine dair görüşlerine ve varlık eleştirilerine değinilmiştir.

Wahdat al-Wujud is a thought system translated as unity of being. Ibn Arabi is the pioneering figure of the Wahdat al-Wujud conception. In this study, Ibn Taymiyyah critiques focusing on Ibn Arabi's ontology were examined in particular. The main reason that the Wahdat al-Wujud has become a problematic thought thus critisized by Teymiyye is that the ontology of Wahdat al-Wujud is shaped and constructed by the conception of unity. Thanks to this conception of unity, it is claimed that the distinction of necessary-possible being is disappeared. On the other hand, critiques focus on a principal going back to the identification problem. Another cause is that God manifests and appears to the sphere of the beings with his names. God's apparent and esoteric qualities, namely, tanzih and tashbih dimensions were put forward as a reply to these critiques. The distinction of necessary-possible is strictly separated in Ibn Arabi's ontology. Lastly, God's relation with other creatures and question about how do these relations occure is another matter of critique. The aim of this study is to determine Ibn Teymiyye's critiques on the ontology of Wahdat al-Wujud via Ibn Arabi. Finally, it was held a critique on these criticisms. In the first chapter of the thesis, themes of being, God, cosmos were examined in the context of Aristoteles, İslam, and Kalam. In the second chapter, views of being, God, and cosmos in Wahdat al-Wujud were included. In the third chapter, Ibn Teymiyye's view on Sufism, relation between God-cosmos and criticisms on being were mentioned.