فكرة المقاصد عند الأصوليين الحنفية المتقدمين = İlk hanefi usüllerinde makasıd anlayışı

Abstract

İlk Hanefi Usülcülerinin eserlerinde makâsıd konusu ile ilgili fikirler yer almaktadır. Ancak bu konudaki yazılar. Bildiğimiz makasıd kavramından daha farklı ifadelerle ele alınmıştır. Bu tezimizde makasıd kavramının manasını ve fıkıh usulü ile irtibatını bu kavramın köklerini, tarihi gelişimini, Hz. Peygamber döneminden başlayarak Raşid Halifeler ile dört fıkıh mezhebin kaynaklarına kadar dayandığı belirtilmiştir. Buradan hareketle Hanefi Mezhebinin ilk usül kaynaklarında makasıd anlayışı ile ilgili fikir ve düşüncelerin tespiti hususunda ilmi bir çalışma ortaya konmaya çalışılmıştır. Dört büyük mezhebin ilki Hanifi mezhebinin müntesibi olan Cessas, Debusi, Serahsi ve Pezedvi gibi usül alimlerinin telif ettikleri usül eserleri esas alınarak Hanefi Mezhebinin makasıd anlayışını ilim dünyasına sunmayı hedefledik. Bu çalışma yapılarak Hanefi Mezhebinin makasıd tasavvuru usül bağlamında ortaya çıkarmaya çalışılmıştır. Başka Maliki Mezhebi fakihleri olmak üzere Şafii ve Hanabeli Usülcüleri, makâsıd kavramını Zarûriyyât, Hâciyyât ve Tahsîniyyât şeklinde detaylandırarak İslamın başta İman olmak üzere Dinin, canın, aklın, neslin ve malın korunmasını esas alan bu beş hedefi gerçekleştirmeyi amaçladığı vurgulamışlardır. Ardından bu mevzu hakkında çeşiti örnekler vermişlerdir. Ayrıca usülcüler, bazı fıkhi meselelerinin çözümünde mubah alanlarda eylemlerin yapılmasına müsaade edilmesinin "menfaatlerin celbi ve zararların defi" anlayışına dayandığını bildirmişlerdir. Aynı zamanda bu tez çalışması, akli kanıtlar ve makâsıd ile bazı fıkhi hükümleri belirleyerek, makâsıd yöntemi ile bazı meseleleri netleştirip bazısıyla da eşitleyerek makâsıd anlayışının Hanefi Mezhebinde bazı hususlara ışık tuttuğu ortaya konmuştur. Ayrıca bu tezle Hanefi Usulündeki lafızların delaletleri ile makasıd anlayışını da ele alarak konu ile ilgili hususlar işlenmiştir. Üçüncü kısımda müşterek lafızla ilgili makâsıd fikri üzerinde durulmuş ve dördüncü kısımda ise emir ve nehiydeki makâsıd anlayışı ve onun kapsamına giren ruhsat, azimet ve nesihle ilgili hususlar ele alınmıştır.

The writings of the early Hanafi fundamentalists referred to the subject of Al-Maqased, but they are scattered references in the books of the origins of jurisprudence. In this research, I was keen to show the idea of Al-Maqased at the Hanafi, through the meaning of Al-Maqased and their roots from the Prophetic Era to the reign of the caliphs up to the era of the four doctrines. The first of which was the doctrine of Imam Abu Hanifa, which appeared during the writings of the early fundamentalists of Hanafi doctrine such as Al-Jassas, Dabbosi and Bazdawi. In this sequence, the fundamentalists offered to divide Al-Maqased into necessities, needs and improvements. They cited examples of this from the fact that the Shariah came to preserve the five purposes of religion, self, mind, presentation and money. They mentioned that Sharia came to understand the speakers by exposing them to the various divisions of their words, and stressed that there must be a capacity to understand the speech, otherwise it would be mandated to do what is not possible, and the Shariah came to remove the embarrassment from the officials. The study also illuminated some of the features of Al-Maqased at the Hanafi doctrine by inferring Al-Maqased with mental evidence and inferring Al-Maqased of some of the islamic rulings and dispersing them among some things through Al-Maqased to indicate their place in them and to settle among others through Al-Maqased as well. The study was exposed to Al-Maqased of Hanafi doctrine in terms of the divisions of the Hanafi doctrine to it. It exposed Al-Maqased of the Shariah in "Al-A'am" and what comes out of it, such as "Al-Mushterek" term in chapter III. In the fourth chapter, I discussed the idea of Al-Maqased in the "orders" and "prohibitions" and what derived from them such as, Al-Maqased of "Azeema" and "Rukhsa". I mentioned Al-Maqased in "An-Naskh" at the Hanafi doctrine as well.