Hanefî mezhebinin teşekkül süreci = The formatıon process of the hanafī sect

Abstract

Hanefî mezhebi, ilk tezahürlerinin sahabe döneminde görüldüğü ve tâbiîn döneminde bir okula dönüşen re'y ekolünün Ebû Hanîfe ve öğrencileri öncülüğünde billurlaşması sürecinde teşekkül etmiştir. Ebû Hanîfe'nin ders halkasında ortaya koyduğu içtihat metodu ve farazî meselelerin tartışılması ve bunlardan elde edilen asılların yazılmasıyla, bir birikim oluşmuş ve bu birikim Ebû Yûsuf ve daha İmam Muhammed tarafından tasnif edilerek kitap haline getirilmiştir. İmam Muhammed, bu işlemi hocasının ilk defa ortaya koyduğu konu tertibi, kitâb ve bâb sistemine göre yapmıştır. Ebû Hanîfe'nin dünyanın farklı coğrafyalarından gelen öğrencileri de bulundukları şehirlerde tesis ettikleri ders halkalarında yüzlerce öğrenci yetiştirerek ve onun görüşlerini rivâyet ederek mezhebin teşekkülüne katkıda bulunmuşlardır. Öğrencileri Ebû Hanîfe'nin sadece fıkhî görüşlerini değil aynı zamanda itikadî görüşlerini de rivâyet etmişlerdir. Hicrî ikinci asırda özellikle Ebû Yûsuf'un kâdılkudât olmasıyla Hanefî düşünceye sahip olanların devletle olumlu ilişkiler geliştirmesi, mezhebin teşekkülüne olumlu katkılar sağlamıştır. Hicrî üçüncü ve dördüncü asırlarda Hanefî düşünceye sahip olanların tedris, telif ve rivâyet çalışmaları artarak devam etmiştir. Mezhep usûlünün tedvin çalışmaları İsa b. Ebân'la ivme kazarak devam etmiştir. Bununla birlikte özellikle usûl ve fürûda bölgeler arasında kısmî farklılıklar oluşmaya başlamıştır. Mezheplerin oluşumuyla ilgili farklı teoriler ileri sürülse de her mezhep kendine özel şartları çerçevesinde teşekkülünü tamamlamıştır. Hanefi mezhebinin teşekkülünü tamamladığı üç farklı gösterge ile anlaşılmaktadır. Bunlardan ilki, muhtasar ve şerh kitaplarının yazılmasıdır. İkincisi, usûl kitaplarının tedvin edilmesidir. Üçüncüsü ise nevâzil tarzı eserlerin kaleme alınmasıdır. Tüm bu çalışmalar, dördüncü asrın son çeyreğine girilmeden tamamlanmış ve mezhep teşekkül etmiştir.

The Hanafī sect, was founded in the process of crystallization of the re'y school, which was first formed in the period of the Companions and turned into a school in the tābi'ūn period, under the leadership of Abū Hanīfa and his students. With the discussion of the ijtihad method and hypothetical issues revealed by Abū Hanīfa in his lecture circle, and the writing of the originals obtained from them, an accumulation was formed, and this accumulation was classified and turned into a book by Abū Yūsuf and Imam Muhammad. Abū Hanīfa's students from different geographies of the world also contributed to the formation of the sect by educating hundreds of students in the lecture circles they established in the cities they were in and by narrating his views. In the third and fourth centuries of the Hijri, the teaching, writing and narration studies of those who had Hanafī thought continued increasingly. However, partial differences began to occur between regions, especially in usūl and furū. Although different theories have been put forward regarding the formation of sects, each sect has completed its formation within the framework of its own specific conditions. It's understood by three different indicators that the Hanafī sect completed its formation. The 1st of these is the writing of concise and commentary books. The 2nd is the compilation of method books. The 3rd is the writing of navāzil-style works.