Ham petrol fiyatlarındaki değişikliklerin Türkiye'de makroekonomik değişkenlere etkisi

Abstract

Petrol, dünya enerji ihtiyacının üçte birini karşılayan, binlerce üründe hammadde, hava, kara ve deniz taşıtlarında yakıt olarak kullanılan, ikamesi zor bir üründür ve büyük talep görmektedir. Bu talep, petrolü hem ülke ekonomileri, hem de uluslararası ekonomik ve siyasi ilişkiler için önemli bir emtia haline getirmektedir. Bu sebeple petrol kaynaklarına sahip olmak önemli bir avantaj sağlarken, bu kaynaklardan mahrum olmak, bu ürünü ithal etme zorunluluğunu doğurmaktadır. Ekonomik aktiviteyi doğrudan etkileyebilme potansiyeli taşıyan petrolün, fiyatlarında yaşanan öngörülemez değişiklikler üretimin yavaşlamasına, işsizliğin artmasına, genel fiyat düzeyinin yükselmesine ve dış ticaret dengelerinin bozulmasına sebebiyet vererek ekonomileri krize kadar uzanan büyük problemlerle karşı karşıya bırakmaktadır. Bu problemler ekseninde bu çalışmanın amacı da, petrol fiyatları ve makroekonomik göstergeler arasındaki girift ilişkinin anlaşılması ve petrol fiyatlarında meydana gelen değişimlerin Türkiye özelinde makroekonomik etkilerinin araştırılmasıdır. Bu amaç doğrultusunda petrol fiyat değişimlerinin genel ekonomik yapıyı oluşturan reel sektör (büyüme, işsizlik ve kamu harcamaları), para piyasası (enflasyon ve faiz) ve dış ticaret (dış ticaret açığı ve kur) üzerindeki etkilerin ayrı ayrı incelenmesi ve petrolün Türkiye için önemli bir politika girdisi olup olmadığının tespit edilmesi amacıyla yedi hipotez oluşturulmuş, bu hipotezler Maki Eşbütünleşme, Toda Yamamoto nedensellik, Hacker-Hatemi nedensellik, Hatemi-J asimetrik nedensellik ve Hatemi-J zamanla değişen asimetrik nedensellik testleriyle sınanmıştır. Test sonuçları, petrol fiyatlarının dış ticaret açığı ve kamu harcamaları ile eşbütünleşik olduğunu, ayrıca incelenen tüm değişkenleri çeşitli nedensellik ilişkileriyle önemli ölçülerde etkilediğini ortaya koymuştur. Bu sonuçlar, petrolün Türkiye ekonomisi için önemli bir emtia ve hem para hem de maliye politikası oluşturulurken göz önünde bulundurulması gereken önemli bir politika girdisi olduğunu göstermektedir.

Petroleum is a product that is difficult to substitute, which provides one third of the world's energy needs, is used as a raw material in thousands of products, as a fuel in air, land and sea vehicles, and is in great demand. This demand makes oil an important commodity for both national economies and international economic and political relations. As a matter of fact, while having oil resources provides an important advantage, being deprived of these resources necessitates importing this p roduct. Unpredictable changes in the prices of oil, which has the potential to directly affect economic activity, cause slowdown in production, increase in unemployment, increase in prices and deterioration of foreign trade balances, leaving economies faced with major problems extending to the crisis. In line with these problems, the aim of this study is to understand the intricate relationship between oil prices and macroeconomic indicators and to investigate the macroeconomic effects of changes in oil prices in Turkey. For this purpose, the effects of oil price changes on the real sector (growth, unemployment and public expenditures), money market (inflation and interest) and foreign trade (foreign trade deficit and exchange rate), which constitute the general economic structure, are examined separately and in order to determine whether oil is an important policy for our country, seven hypotheses were created and these hypotheses were tested with Maki Cointegration, Toda Yamamoto causality, Hacker-Hatemi causality, Hatemi-J asymmetric causality and Hatemi-J time-varying asymmetric causality tests. The test results revealed that oil prices are cointegrated with the foreign trade deficit and public expenditures, and also significantly affect all the analyzed variables with various causality relationships. These results show that oil is an important commodity for the Turkish economy and an important policy input that should be taken into account when creating both monetary and fiscal policy.