Osmanlı'da misyonerliğin mimariye yansımaları: Tanzimat sonrası merkezi Türkiye misyonu kapsamında misyoner ve gayrimüslim okulları

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nda Tanzimat ve Islahat Fermanlarının ilanı sonrasında gayrimüslim cemaatlere kendi okullarını açabilme izni verilmiştir. Bu düzenleme, aynı zamanda yabancı devletlerin Osmanlı topraklarında eğitim kurumu açmasını sağlamıştır. Osmanlı Devleti'nin kendi modern okullarını hızla kurumsal hale getirememesi, yabancı okulların yaygınlaşmasının ve bu okullarda yürütülen misyonerlik çalışmalarının önünü açmıştır. 19. yüzyılda ön plana çıkan Protestan Amerikan misyonerleri, Anadolu'yu Batı Türkiye Misyonu, Doğu Türkiye Misyonu ve Merkezi Türkiye Misyonu olarak üç farklı misyon bölgesine ayırmıştır. Bu tez çalışmasının ana konusunu oluşturan Merkezi Türkiye Misyonu; Mersin, Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Osmaniye, Kilis ve Hatay illerini kapsamaktadır. Bu bölge dâhilinde büyük dünya devletleri tarafından kurulmuş eğitim kurumları sanat ve mimarlık tarihi kapsamında ayrıntılı olarak incelenmiştir. Ayrıca gayrimüslim cemaatler, bu konudan bağımsız düşünülemeyeceği için bölge dâhilindeki gayrimüslim okulları da çalışmaya dâhil edilmiştir. Bu araştırmada, Merkezi Türkiye Misyon alanında kurulan misyoner ve gayrimüslim cemaat okulları, çalışma alanı dışındaki okullarla mukayese edilerek değerlendirilmiştir. Okulların konum ve mimari bakımdan bazı ortak özelliklere ve farklılıklara sahip olduğu belirlenmiştir. Yabancı devletlerin, kendi ülkelerindeki mimari anlayışı Anadolu'da devam ettirdiği ve bunun yanı sıra okul tasarımında bazı yerel unsurlara da yer verdiği tespit edilmiştir. Misyoner ve gayrimüslim okullarının sanat ve mimarlık tarihi disipliniyle incelendiği bu çalışmanın, literatüre önemli ve özgün katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.

After the declaration of Tanzimat and Reform Edicts in Ottoman Empire, non-Muslim communities were allowed to open their schools. This arrangement also enabled foreign states to open educational institutions in Ottoman lands. The failure of the Ottomans to rapidly institutionalize its own modern schools paved the way for the spread of foreign schools and the missionary work carried out in these schools. Protestant American missionaries, who came to the fore in the 19th century, divided Anatolia into three different mission regions as Western, Eastern and Central Turkey. Central Turkey Mission, constitutes the main subject of this thesis, covers the provinces of Mersin, Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Osmaniye, Kilis and Hatay. Educational institutions established by the great world states within this region have been examined within the scope of art and architecture history. Also, since non-Muslim communities cannot be considered independently of this issue, minority schools within the region are included in study. In this research, missionary and non-Muslim community schools established in the Central Turkey area were evaluated by comparing them with the schools outside the study area. The schools had been determined some common features and differences in terms of location and architecture. It has been determined that foreign states have continued the architectural understanding of their own countries in Anatolia and also included some local elements in the school design. It is thought that this study, examines missionary and non-Muslim schools with the discipline of art and architectural history, will make important and original contributions to the literature.