Çevre ve rekreasyon projelerinin değerlendirilmesinde grup karar verme metodlarının etkileri

Abstract

ÖZET Anahtar Kelimeler: Grup karar verme, sosyal seçim fonksiyonu, sosyal refah fonksiyonu. Karar vericiler için doğru karan doğru zamanda vermek gittikçe daha karmaşık bir hale dönüşmektedir, Örneğin; Nobel banş ödülünün verileceği en doğru kişiyi seçmek bunu kesin olarak belirlemek çok zordur çünkü, bir çok nitelikli aday bulunabilmektedir. Bu gibi durumlarda karar verici grup en iyiyi seçebilmek için karşılaştırma, sıralama, derecelendirme veya puanlama yapmak zorundadır ve bu kesinlikle kolay değildir. Karar destek sistemleri, karar vericilerin ihtiyaçlarına cevap veren yazılım ve donanımların yeteneklerinin gelişmesi ve karar vermede grup katılımının öneminin artması ile birlikte popüler bir araştırma konusu haline geldi. Bireysel tercihleri veya faydalan kullanarak tek bir grup karan oluşturacak şekilde; bunlar arasında matematiksel ilişkiyi kuracak sistemler 18. yy' dan beri ekonomistler tarafından araştırılmaktadır. Seçim teorisi ve buna bağlı olarak sosyal seçim fonksiyonlan grup karar destek sistemlerinin yapı taşlanndandır. Seçim teorisi, grup karar vermenin önemli bir konusudur. Karar sürecine çok sayıda karar vericinin katılması durumunda ortaya çıkacak uyuşmazlıkların giderilmesi ve uzlaşmanın sağlanmasında sosyal seçim fonksiyonlan teorik açıdan önemli katkılar sağlamaktadırlar. Uzun yıllar süren çalışmalar sonucunda bir çok sosyal seçim fonksiyonu geliştirilmiştir. Bu fonksiyonlar bireysel tercihleri veya bireysel faydalan nasıl bütünleştiriyorlar ve bir grup karan elde ediyorlar? Bu işlemi gerçekleştirmekte kullandıklan fonksiyonların yapısı ve bu fonksiyonların farkhlıklan neler? Aynca sosyal seçim fonksiyonlarının kullandıklan yöntemlerin farklılıklan elde edilen sonuca etki ediyor mu, eğer böyle bir etki varsa sonucu ne derece değiştiriyor? Herhangi bir problemin çözümünde kullanılacak yöntem seçilirken dikkat edilmesi gereken bir konu da; seçilecek metodun kullanıcı tarafından kolay anlaşılabilmesi çok fazla karmaşık yapısı olmaması ve kullanım kolaylığıdır. Bu nedenle grup karar verme problemlerin çözümünde kullanılacak sosyal seçim fonksiyonlarının karar vericiler açısından da değerlendirilmesi gerekir. Hangi fonksiyonun kullanımı karar verici için daha kolay ve anlaşılabilir? Farklı fonksiyonların sonuca ulaşırken gereksinim duyduklan veri miktan ve bunların kullanıcı tarafından elde edilebilme imkanının zorluğu gibi unsurlar bizim problemlerimizi çözerken kullanacağımız sosyal seçim fonksiyonunu belirlememizde etkili olacaktır. Çalışmamda, günümüzün kompleks karar verme problemlerinin çözümünde sosyal seçim fonksiyonlarının nasıl kullanılacağını göstermeyi amaçlayarak, önce bu fonksiyonların neler olduğu ve bileşenleri incelenecek, bu şekilde fonksiyonlar tanıtıldıktan sonra, fonksiyonların karşılaştınlması amacıyla Adapazan Büyükşehir Belediyesi' nin Çevre ve Rekreasyon problemi bu fonksiyonlar kullanılarak çözülecektir. Böylelikle; aynı problem karşısında fonksiyonların çözüme ulaşma şekillerindeki benzer ve farklı yönleri ortaya koymuş olacağız. Aynca; elde edilen sonuçlarla fonksiyonların birbirleriyle tutarlı olup olmadıklan da gösterilmiş olacaktır.

EFFECTS OF USING GDSSs IN EVALUATION OF ENVIRONMENTAL AND RECREATION PROJECTS SUMMARY Keywords: Group decision making, social choice function, social welfare functioa It has become increasingly more complicated for decision makers to make the right decision at the right time. For example, to select the winner for a Nobel peace price or to find the right person to fill a certain position is difficult because there may be many qualified applicant In these types of cases, they must compare, rank, rate, or score in order to make the best choice and this task is definitely not easy. Decision support systems have become a popular research topic due to the growing importance of group participation in decision making and the increasing capabilities of hardware and software to respond to the need of decision makers. The aggregation of individual preferences into a group decision by mathematical relationship combining individual preferences or utilities has been studied by economists since the eighteenth century. Choice theory and social choice functions are important for group decision support systems and these subjects are fundementals for group decision making. When more than one single decision join the process of decision making, choice theory becomes too important for solving the problems and for aggregation of the preferences of the group members. In this manner, social choice functions provide supports for these; solving and aggregation processes. Different social choice functions developed in many years up to the present day. How do these functions aggregate individual choices and individiual utilities to make a group decision? How are the structures of these functions used by decision makers to solve the problems? And what are the differences between them? Do these differences take effiect in solution and if there is an effect, how is it's degree? We want to study- about these subjects and search for the answers by this work. If we want to choose a method to solve our problem, we have to be careful about selecting most understandable method for the users. The method that we choosed must not contain a complex structure and can be applied to the problem easy. So we have to look at the problem of selecting the social choice functions for solving the group decision making problems at the point of decision makers. Which function is the best for the decision maker to solve his or her specific decision making problem? How much data do the functions need to get a solution and how is the availability of these datas for the user? These kind of informations are important for us to select the right social choice function and answers of these types of questions will be effective for selecting of our function. We want to solve the Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Enviromental and Recreation problem by the well known social choice functions to show how we can use the social choice functions in today's complex decision making problems and to compare these functions. So that, we will underline the diferences and similarity of the functions when they are applied to the same problem. Beside this, with the results that we wil have we will decide that if the functions are consistent or not. Also we want to get the answers for the questions above. vi