Doğu Karadeniz Havzası’nda kirlilik yüklerinin değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada, Doğu Karadeniz Havzası'nda, noktasal ve yayılı kirletici kaynaklardan alıcı ortamlara ulaşabilecek kirlilik yüklerinin saha çalışması ve literatür çalışmaları ile tahmin edilmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında Coğrafi Bilgi Sisteminde (CBS) havza sınırları belirlenmiş, havza içerisinde yer alan yerleşimlerden nüfusu 2000'in üzerinde olan tüm yerleşimler ve tüm belediyeler (208 yerleşim yeri), havza için kirlilik yükü açısından öncelik oluşturan tekil endüstriler ile faaliyetteki tüm Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) saha çalışmasında yerinde ziyaret edilerek atıksu altyapı durumu, katı atık yönetimi durumu ile ilgili bilgiler alınmıştır. Ayrıca bu kapsamda, sahada kentsel ve endüstriyel AAT deşarjları, doğrudan deşarjlar, Derin Deniz Deşarjları (DDD) ile düzenli/düzensiz katı atık sahaları ile ilgili bilgiler ve koordinatlar alınmıştır. Sahada toplanan veriler, Bakanlık taşra teşkilatlarından alınan veriler ve kurum/kuruluşlarca oluşturulan raporlardan elde edilen verilerden faydalanılarak güncellenmiş, öncelikle 2017-2040 yılları arasındaki havza nüfusu tahmini yapılmış, havzada noktasal ve yayılı kaynaklardan alıcı ortama ulaşabilen kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ), toplam azot (TN) ve toplam fosfor (TP) yükleri tahmin edilmiştir. Çalışma sonucunda kirlilik yüklerinin kaynakları noktasal azot yükleri açısından % 96 oranla kentsel kirlilik yükleri, %2 oranla endüstri ve %2 oranla katı atık sızıntı suları kaynaklı kirlilik yükleri, noktasal fosfor yükleri açısından %99 kentsel, %1 endüstriyel kaynaklı, yayılı azot yükleri açısından %35 oranla tarım faaliyetlerinde gübre kullanımı, %30 oranla arazi kullanımı, %15 oranla hayvancılık faaliyetleri, %11 oranla atmosferik taşınım, %6 oranla foseptik kullanımı, %3 oranla katı atık sızıntı suları, yayılı fosfor yükleri açısından %33 oranla hayvancılık faaliyetleri, % 29 oranla foseptik kullanımı, %20 oranla arazi kullanımı, % 16 oranla tarım faaliyetlerinde gübre kullanımı ve %2 oranla katı atık sızıntı suları olduğu tespit edilmiştir. Doğu Karadeniz Havzasında noktasal kirlilik kaynağı olarak kentsel, yayılı kirlilik kaynağı olarak tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile arazi kullanımı baskındır. TN ve TP yükleri olarak değerlendirildiğinde noktasal ve yayılı yüklerin oranı sırasıyla azot parametresine göre %17 ve %83, fosfor parametresine göre %51 ve %49'dur. Havza içerisinde en fazla TN ve TP yükü Ordu-Giresun Suları ve Trabzon Suları alt havzalarından kaynaklanmaktadır.

In this study, basin boundaries are determined using Geographical Information System (GIS), infrastructure status of all settlements with population greater than 2000 and all municipality (total of 208 settlements), individual industries and organized industrial areas with high pollution loads and the solid waste management status are investigated on site. In addition, information and coordinates of all discharge points of municipal and industrial wastewater treatment plant discharge points, deep sea wastewater discharge points and landfills and waste dumping areas are collected with field work. Information collected on site and from different provincial organizations of ministries, data collected from reports of different institutions and establishments are updated, population projections are made for 2017-2040 period, pollution loads of chemical oxygen demand (COD), total nitrogen (TN), total phosphorus (TP) which may reach receiving water bodies are estimated. As a conclusion, 96% of point source pollution TN load is originating from municipal pollution loads, 2% from industrial and 2% from leachates from landfills. 99% of point source pollution TP load is originating from municipal pollution loads and 1% from industrial pollution loads. 35% of diffuse source pollution TN load is originating from agricultural activities, 30% from land use, 15% from livestock, 11 % from atmospheric deposition, 6% from cesspools, 3% from leachates from waste dumping areas. 33% of diffuse source pollution TP load is originating from livestock, 29% from cesspools, 20% from land use, 16 % from agricultural activities, 2% from leachates from waste dumping areas. In East Black Sea Basin, municipal pollution loads are dominant among point source pollution loads and agricultural, livestock activities and land use are dominant among diffuse source pollution loads. When TN and TP pollution loads are evaluated, point and diffuse TN loads are 17% and 83% respectively and point and diffuse TP loads are 51% and 49% respectively. The dominant TN and TP load in the basin are originating from Ordu-Giresun Rivers and Trabzon Rivers.