Kur’an’da mesuliyet kavramı

Abstract

ÖZET Yeryüzünde "halife" sıfatıyla yaratılıp, varlıklar üzerinde tasarrufta bulunma yetkisiyle donatı lan insan, yapısı ve konumu itibariyle Allah (c.c.) tarafından hayatının bütün alanlarında birtakım yükümlülüklerle mesul tutularak, mükâfat ya da mücâzata muhatap kılınmıştır. İnsanı belli zaaflarla yaratan Allah Teâlâ, tabiatında bazı zorluklar bulunan teklifler konusunda kolaylık getirerek, inşam insan olma vasfıyla yapabileceği yükümlülüklerle sorumlu kılmıştır. Ayrıca insanı, tabiatı ve fıtratı gereği, elinde olmayan, içinde niyet, azim, kasıt, ihmâl, duyarsızlık ve ilgisizlik unsuru bulunmayan nisyân (unutkanlık), hata (kusur), ikrah (zorlama) vb. gibi hallerde kendisinden şer'î cezaî mesuliyeti kaldırmış, bununla birlikte gerek Hukukullah. gerekse hukuk-u ibâd (insan hakları) konularında tevbe, helâllik, kaza, kefaret ve bazı mâli yükümlü lüklerle mesul tutmuştur. Cenâb-ı Hak inşam kasten, bilinçli bir şekilde bizzat yaptığı amellerinden doğrudan mesul kıldığı gibi, sebep olma, örnek olma ve azmettirme gibi dolaylı yollardan işlediği amellerinden de müsbet ve menfi halde ayrıca mesul tutmaktadır. Kur'an'ın mesuliyet konusunda vurguladığı genel prensip ferdi mesuliyet prensibidir. Herkes yaptığından ferden mesuldür. Kimse kimsenin işlediği suça ortak olamayacağı gibi, sonucuna da katlanamaz. Dolayısıyla herkesin yaptığı ferdî olarak kendini bağlar. Kur'an ferdî durumda kişiyi, toplumu ilgilendiren durumlarda da toplumun bir üyesi olması sıfatıyla hem kişiyi ve hem de toplumu, evrensel boyutlarda da bütün insanlığı mesul tutmaktadır. Kur'an'a göre insanın mesuliyeti, bulunduğu konuma göre farklılık ve yoğunluk arzeder. Kişi neye mâlikse, mesuliyeti de ona yöneliktir. Dolayısıyla kişinin yetkisi ve imkânı ile mesuliyeti doğru orantılıdır. Kur'an'a göre insan sahip olduğu, istifade ettiği, hizmeti ve yetkisi dahilinde bulunan maddî-mânevî tüm imkânlardan ve nimetlerden mesuldür. İnsanın mesuliyeti, konumu icabı olup, insan için bir nevi teşrif ve tekrîm mesabesindedir. Kur'an'da mesuliyet kavramı, tamamen dinî ve şer'î bir hüviyete sahip olup, onda dinî olmayan, sırf dünyaya ait bir anlayış veya ayırım söz konusu değildir. Kur'an insan yaradılış gayesi olan kulluğun icabı ve gereği çerçevesinde mesul tutmaktadır. Ayrıca Kur'an'da mesuliyet kavramı belli bir zaman dilimiyle kayıtlı olmayıp, kişinin cennet ve cehennemle noktalanacak olan tüm hayat serüvenini kapsamaktadır. Kur'an, insan hayatının bütün yönlerine ve alanlarına hitabetmesi sebebiyle insana bütüncül bir bakışla yaklaşmış, itikad, ibadet, ahlâk, eğitim, fen, hukuk, maliye, siyaset, idare, tarih, tıp, spor gibi bütün hayalî alanlarda, insanların anlayabileceği bütün hitap tarzlarım kullanarak ayrı ayrı mesuliyetler yüklemiş ve bunların ana prensiplerini emir veya tavsiye mahiyetinde zikrederek, tafsilatım zamanın ve zeminin şartlarına göre bütün insanlığın mesuliyetine havale etmiştir. Kur'an nazarında en iyi insan bütün bu mesuliyetlerini en iyi bir şekilde yerine getiren, bu duygu ve düşünceyle yaşayan insandır. ıx

SUMMARY The human had been created on this earth as a khalif on the basis of his structure and position who had empowered to have the use and disposal of things or creatures, in this manner, he has had been some responsibilities for all subjects of his life and according to these responsibilities he will have been re proached with prizes or punishments by Allah (c.c.) God the Almightly had been created the human with certain weakness naturaly giving some easiness about some difficulties of propositions so with the human of attribution could be held his responsibilities that can be done. In addition the human as a gift of nature not in his pover, on condition that forget ful nesses, compulsions, defects etc. aren't under the legal responsibility of him so the God had been annulled these things of actions, in spite of this if need be the Justice of God or the human rights can annul these difficulties provided that to pay with the forswear, the forgiveness, late permance of an act of worships, atonement and some financial responsibilities. God always had been held responsible to the human at his actions either positive or negative and at the same time making cause with someone, giving to someone as examples, detemining someone to do some thing etc. Like this actions must be added. The general principle of the Koran is a personal responsibility. Everybody is held resposibility what has done. Everyone has own responsibility what has done. Nobody to nobody can't be share to each other sins, everybody must bear his own sin. So everybody depends on himself what he has done in personally. The Koran holds responsible for someone's own actions or in case of the subject was born on by the soci ety, they are held responsibility for their act and in the universal dimension that whole human being must be held their own responsibility. The responsibility of the human as regards the Koran, as being his own location and posture makes dif- ferencess. If a person what posses he has, he must be held responsibilities his own. By reason of responsi bilities of a person are directly proportional as his competence and posibility. According to the Koran, the human has responsibilities from what things he has own and what benefit he has and by all means includ ing his empower with materially and morally, to sum up the whole posibilities and benefactions. The responsibility of the human is necessity of his condition and it is a kind of for his degree and honouring by a visit. There is no question of responsibility in the Koran about the conception is not only in the identy of ca nonical law or religious but also has temporal subjects so that doesn't make choice. The human had been held responsibility according to his creation of responsibility in the Koran is not only certain period of time limit but whole life included that going to the paradise or the hell at the end of his life adventure. On the account of the Koran adressed to whole directions of the human life and fields as to be a totalitar ian approaching that belief, worship morality, education, science, law, finance, politics, administration, history, medicine, sports like this all in the vital fields by usage to all kinds of rhetoric had been shifted one by one are mentioned in essence by order or recommendation and the details must be taking into account that had been ordered all responsibilities to the whole human being. As to the Koran the best human must be perform his responsibilities in the best way, that is living by these perceptions and reflec tions.