Osmanlı Devleti dış politikasında Ermeni sorunu : 1896 Osmanlı Bankası baskını örneği

Abstract

XIX. yüzyılının sonunda Osmanlı Devleti'nin dış politikasındaki en önemli meselelerden biri Ermeni Sorunu idi. Günümüzde Ermeni Sorunu denildiğinde sadece 1915 tehcir olayı akla gelmektedir. Hâlbuki Ermeni Sorunu'nun kökleri daha eskiye dayanmaktadır. Bu süreçte özellikle Ermeni komiteleri bağımsızlık yolunda terör ve isyan yolunu seçerek 1890-1896 yılları arasında yaklaşık 40 olay gerçekleştirmiştir. Bu olayların nedenleri ve sonuçlarının bilinmesi Ermeni Sorunu'nun daha doğru şekilde anlaşılmasını kolaylaştıracaktır. Bu çerçevede çalışmada Ermeni olaylarından biri üzerinde durulmuş ve Osmanlı Devleti dış politikasına etkileri ele alınmıştır. 26 Ağustos 1896 tarihinde bir grup Taşnak komitecisi İstanbul Galata'da bulunan Osmanlı Bankası'nı basmış ve aynı anda şehrin farklı noktalarında Ermeni komitecileri tarafından karışıklık çıkarılmıştı. Bu olaylar Avrupalıların dikkatini Osmanlı başkentine çekmişti. Ermeniler bu terör saldırısı ile batı müdahalesini sağlayacaklarını düşünmüşlerdi. Revolver, humbara, dinamitlerle bankayı basan komiteciler dışarıya sürekli bomba atarak hükümet ile pazarlığa giriştiler. Altı vilayete Hıristiyan vali tayini, vergilerde indirim, Ermeni mahkûmları için genel af gibi talepleri karşılanmadığı takdirde binayı içindekileri ile birlikte havaya uçuracaklarını söylediler. Büyük devletlerin diplomatlarının, özellikle de Rusya, İngiltere ve Fransa'nın, komitecilerin lehinde devreye girmeleri Osmanlı Devlet adamlarının ellerini kollarını bağlamıştı. Kısmen daha fazla kan dökülmemesi ama aslında elçilerin baskılarından ötürü II. Abdülhamit komitecilerin Avrupa'ya gitmelerine izin vermişti. Komiteciler sıkı bir şekilde korunarak Banka Genel Müdürü Edgar Vincent'ın özel yatına götürüldüler. Daha sonra kendilerini Marsilya'ya götürecek olan Fransız gemisi Gironde'ye bindirildiler.Böylece banka baskını sona ermiş oldu. Fakat Ermeniler İstanbul'un diğer bölgelerinde güvenlik güçlerine ve halka saldırmaya devam ettiler. Bu süreçte İstanbul'un çeşitli semtlerinde karışıklıklar baş gösterdi. Bu karışıklıklar birkaç gün devam etti. Daha önceki olaylar nedeniyle teyakkuz halinde olan Müslüman halk toplumsal bir refleks göstererek çeşitli mekânlara gizlenerek etrafa bomba atan Ermeni komitecilerine saldırdı. Bu nedenle ölü sayısı hayli artmıştı. Ancak olay batı kamuoyuna farklı şekilde yansıtılmış, bankayı basan Ermenilerden fazla bahsedilmemiş ve bu olay neticesinde Ermenilerin Türkler tarafından katledildiği haberleri yayınlanmıştı. Osmanlı Bankası'nın basılması ve devamındaki olaylar Osmanlı dış politikası açısından önemlidir. Zira her bağımsız devlet gibi suçlulara en ağır cezaları verecekken, batılı devletlerin müdahaleleri Osmanlı Devleti'ni onları affetmek durumunda bırakmıştı. Tüm bu olaylar Osmanlı Devleti'nin dış politikasındaki yetersizliğini de gözler önüne sermektedir.

At the turn of the 19th century, one of the most important issues in the foreign policy of the Ottoman Empire was the Armenian Question. Today many people think that the Armenian Question is only related with the Armenian relocation of 1915. Actually, its origin goes back to earlier periods. In this period, especially Armenian committees on the road to independence incited almost forty tumults in 1890-1896 by resorting terrorism and insurrection. The understanding of their causes and results could provide accurate evaluation of the Armenian Question. In this frame, this study focuses on one of the Armenian events and its effects on the foreign policy of the Ottoman State. On 26 August 1896, a band of Tashnak members raided on the Ottoman Bank in Galata, Istanbul. At the same time, they stirred up troubles in different parts of the city. These events called the attention of Europeans to the Ottoman capital. By this terrorist attack, they thought that they would provide western intervention. The raiders armed with pistols, grenades, dynamite and hand-held bombs, while throwing them endlessly from the windows, entered into negotiations with the Sublime Port. They said that if their demands, that is, Christian governors and police for the six vilayets, tax concessions and a general amnesty for Armenian prisoners, would not meet, they would blow themselves and their hostages up. When the diplomats of the great powers, especially Russian, British and French ones, interfered in this affair and were all in favour of the Armenians, the Ottoman authorities were reduced to inaction. Thus Abdulhamit II, partially because of this pressure but actually not wanted to shad much blood, granted them free passage to Europe. The raiders were carefully guarded when they were carried out to the private yacht of Sir Edgar Vincent, governor-general of the bank. They then were transferred to the French steamship the Gironde, on which they travelled to Marseilles.The occupation of the Bank was thus concluded. However, the bombs thrown and the bullets fired on that day by Armenians on the police and the people continued. During this period, chaos prevailed in various part of Istanbul. The disorders in Istanbul lasted for a few days. By a social reflex, Muslims who were on the alert of previous incidents attacked Armenians who concealed themselves in several houses, building and inns throwing bombs and dynamites. Therefore the number of death was much increased. But the incidents were differently echoed in the western public opinion and newspapers. While the raiders who killed many people were not much mentioned, it was stated in the western newspapers that Turks massacred innocent Armenians in Istanbul. The raid on Ottoman Bank and subsequent events are outstanding because though the Ottoman State could severely punish the culprits like all independent states, the interference of the western powers obliged the Sublime Port to forgive them. All these affairs show the inadequacy of the Ottoman State in her foreign policy.