Doğrudan yabancı sermaye yatırımları, gelişme yolunda ülke ekonomileri üzerine etkileri : Türkiye için amprik bulgular ve değerlendirilmesi

Abstract

Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY), bir firmanın kendi ülkesi dısında doğrudan üretken yatırım yapmak ya da diğer ülkede bir firmasatın almak veya sermayesine ortak olmak seklinde yapılan yatırımlar olarak tanımlanabilir.DYY niteliğine bağlı olarak, ev sahibi ülkenin rekabet, teknoloji, ödemeler dengesi, ekonomik büyüme , üretim, ulusal gelir, issizlikoranı, faiz oranları ve refahı üzerinde bazı etkilere sahiptir.Önceki yıllarda DYY gelismis ülkelere doğru yatırımlarını arttırıken , bu yatırımlar son yıllarda gelismekte olan ülkelere yönelmistir.DYY'nin kökleri Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan önce Osmanlı ?mparatorluğu Döneminde baslamıstır. Bu yatırımlar çoğunluklakamusal hizmetler ve doğal kaynakların çıkarılmasına yönelik olmustur. Bu yatırımların bazıları elektrik ve telefon hizmetleri, tramvayve su kaynaklarına yönelikti. Bu dönemde DYY'nin %45 i Alman, %26'sı fransız, %17'si ?ngiliz, %4'ü Belçika ve %2'si de Amerikansermaye sirketlerine aitti.Osmanlı döneminde kapütilasyonlar nedeniyle yabancı mallar üzerinden alınan gümrük vergileri düsürülmüs, bu da yerli üretim üzerineolumsuz etki yapmıs ve milli gelirin azalmasına sebep olmustur.Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda sanayi büyük oranda tarıma dayanmaktaydı, bunun dısında yeraltı kaynaklarının çıkarılması,büyüksehirlerdeki alt yapı yatırımlarını, elektrik, doğal gaz hizmetlerini, ulasım hizmetlerini yabancı sirketler isletiyordu. Aynı zamanda busirketler gümrük vergisi ve diğer vergilerden muaf tutulmustur.Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasını izleyen yıllarda, bir takım ekonomik gelismeler, yabancı sermaye yatırımlarının hızlı bir sekildeTürkiye'ye yönelmesine yol açmıstır. Daha sonra kamulastırma ve millilestirme politikalrına yönelinmesi, yabancı sermayeyatırımlarının kesilmesine sebep olmustur.1938-1950 arası, uygulanan politikalar sonucunda yabancı sermaye yatırımları oldukça azalmıstır. 1950'den sonra yabancı sermayegirisini kolaylastırmak için yabancı sermaye ile ilgili yasalarda bir takım esnekliklere gidilmistir.18.01.1954 yılında çıkarılan 6224 ve 6326 sayılı yasalarla petrol arastırma ve yabancı yatırımların özendirilmesi için kolaylıklarsağlanmıstır. Fakat 1980'e kadar yasalar, yabancı sermayenin ülke içine çekilmesi konusunda oldukça katı uygulamalar içeriyordu.1980 sonrası uygulanan liberal politikalar, ülkeye yabancı sermayeyi çekmek için düzenlenmisti. Fakat bu uygulamalar ülkeye kısa sürelisermaye girisini arttırdı ve bu artıs 1980'li yıllarda devam etti. Doğrudan yabancı sermaye yatırımları 1980 yılının ikinci yarısındanitibaren hizmet sektörüne yönelik olmustur, yani 1980'li yıllarda yetersiz DYY Türkiye'nin reel üretimi ve istihdamı üzerine beklenendüzeyde katkı sağlayamamıstır. Çünkü yabancı yatırımlar yeni üretim alanları yerine çoğunlukla mevcut firmaları satın alarakgerçeklestirilmistir.Son yıllarda DYY gelismekte olan ülke ekonomileri üzerine önemli etkileri olmaktadır. Bu, sermaye transferine, rekabet yapısına,teknolojik yenilik ve verimlilik, ekonomik büyüme, dıs ticaret ve ödemeler dengesi, istihdam ve ücretler üzerinde olumlu etkileryapmaktadır.Türkiye için yapılan ampirik çalısma, DYY'deki artıs milli gelir ve döviz piyasası üzerinde olumlu etki yaptığını göstermektedir.Istatistiksel olarak elde edilen sonuçlar ihracat hariç diğer alanları kapsamaktadır. Uygulama sonuca göre DYY'deki %1'lik bir artıs milligeliri %2.5 oranında arttırmakta ve ihracatı azalmaktadır. Döviz kuru ise %6.7 oranından bir sonraki yılda %10.9'a artıs göstermektedir.DYY'nin enflasyon ve dıs ticaret hacmi üzerindeki etkileri beklentiler düzeyinde olumlu olmustur.

FDI can be defined as investments in which a firm establishes a new firm out of its home country where it is centrally located, oras investments in the form of buying an existing domestic firm or raising capital to make the firm dependable on the buyer.FDI, depending on its magnitude, can have some effects on competition, technology, exportation, importation, balance ofpayments, economic growth, production, national income, employment, rate of currency, interest rate, and welfare in the hostcountry.FDI, had turned its direction towards developed countries recently as oppose to the previous period when it was channeled fromdeveloped countries to underdeveloped economies. It has been observed that the number of firms which belong to the developingcountries that perform FDI has been on the rise in recent years.FDI has its root back to the period before the foundation of the Republic of Turkey. 1838 Commercial Agreement, Capitulations,and foreign debts are the first signs of foreign capital investments at the time of the Ottoman Empire.The area of activities are mostly related to the public services and the operation of natural resources. Some of these activities arefreight, electricity, telephone services, tramway, natural gas, and water works. Of these investments, 45 percent German, 26percent French, 17 percent British, 4 percent Belgium, and 2 percent belong to American capital holders. The exemption ofcustoms or low custom taxes to foreign by capitulations caused the loss of income received and the erosion of domestic industrialproduction based on laborers.At the time, the Republic of Turkey established, its industry was based on agriculture with the exception of some businessactivities such as minerals, water works, electricity, natural gas services, telephone services, and transportation services in bigcities which were operated by foreign companies who enjoyed the exemption of tax and customs obligations.In the years following the foundation of the Republic of Turkey, the effort had been made to draw the foreign capital investmentsinto the country. However, the expropriation and nationalizations had blocked the way in receiving foreign capital at a desiredscale. In the period of 1938-50, it has been observed that the measurements to channel the foreign capital through the countrywas not taken as in the previous period. After 1950, the perception on the foreign capital changed and some laws put into effectin order to make its flow into the country easier. The law code 6224 was put into effect in 18.01.1954 and the law code 6326 wasalso put into effect to give permission to the foreign companies to search for petroleum and encourage foreign capitalinvestments. However, until 1980s, the policy implications had not complied with the laws that were trying to draw the foreigncapital into the country.The liberal policies after 1980 had the desired effect to encourage foreign capital to invest in the country. However, the increasein FDI resided the increase in the portfolio and short-term investments. As a result of financial liberalization and foreign capitalencouragement policies, there has been an increase in the foreign capital that has been drawn into Turkey. The channeled FDIafter the second half of 1980 has more likely to do with the service sector. The share of Turkey?s FDI in the world is notsufficient as well as is not through the sectors that may contribute to real production and employment because they are mostly inthe form of buying existing companies instead of building up new production facilities.According to the empirical study, the increase in FDI in Turkey has a meaningful effect on Gross National Product and the rateof currency in the second period. This statistically significant result is consistent with the expectations except for exportation.According to the result, a 1 percent increase in FDI will increase Gross National Product at 2.5 percent, and decreaseexportation and the rate of currency at 7.6 percent and 10.9 percent respectively in the following year. The effect of FDI onFTT and inflation is consistent with the expectations.