Döviz piyasalarında kaotik davranışların tespiti : Türkiye örneği

Abstract

Etrafımızda gördüklerimizi anlayabilmenin en etkin ve güvenilir yolunun matematik biliminden geçtiği fikrine asırlardır insanoğlu tarafından sahip çıkılmaktadır. Birçok bilim adamı tabiat kanunlarının matematiksel olduğundan bahsetmekte ve teorilerini matematiksel gerçekler üzerine kurmaktadır. Tabiat bilimlerinde matematiğin kullanımı artıkça; kaos teorisi de bu bilimsel alanlardan finans bilimine aktarılarak; finansal piyasaların analizinde kullanılmaya başlamıştır. Doğrusal olmama, garip bir çekiciye sahip olma ve başlangıç şartlarına hassas bağımlılık ile ifade edilen deterministik kaotik davranış bütün kâinatta görüldüğü gibi finansal piyasalarda da müşahede edilmektedir. Kaos teorisi bu tezde ilk olarak içinde geçen kavramların birbirleri ile etkileşimleri altında incelenmiş; kaos teorisi açısından bu kavramların manaları açıklanmıştır. Kavramların matematiksel izahlarından sonra kaos teorisinin diğer teoriler ve fraktal geometri ile ilişkisi incelenmiş; kaosun tespitinde kullanılan matematiksel araçlar değerlendirilmiştir. Döviz piyasalarında kaotik davranışların ampirik tespiti için; matematik ve fizik alanlarından birçok tekniğin kaos teorisine uygulanması sebebiyle, ilgili metotlardan seçim yapılarak bir ampirik strateji izlenmiştir. Çalışmanın yöntemini yüzde 1 anlamlılık düzeyinde sınanan hipotezler oluşturmaktadır. Söz konusu hipotezler EViews ve Auguri programları kullanılarak sınanmıştır. Sonuç olarak seçilen dört döviz kurundan hiç birinde deterministik kaotik davranış tespit edilmemiştir.

The idea that the most effective and trustable way to understand our universe is through mathematics has been kept up by human-being for centuries. Many scientists believe that the laws of nature are based on mathematics and so they build their theories on the realities of mathematics. As the use of mathematics increases in natural sciences, chaos theory has been applied to the science of finance by being transferred from those fields. The deterministic chaotic behavior which is nonlinear, has a fractal attractor and is sensitive to beginning conditions is both observed in financial markets and all nature. Chaos theory in this thesis is examined firstly in the context of interactions of concepts that the chaos theory contains and then these concepts are explained to make theory more clear. After explaining the mathematical meanings of concepts, the relations of chaos theory with other theories and fractal geometry have been studied and mathematical tools used in detecting chaos have been evaluated. Because various techniques from mathematics and physics have been applied to chaos theory, an empirical strategy has been followed by choosing among related methods to detect chaotic behaviors empirically. The method of the thesis is based on the hypothesizes which are tested at the 1 percent significance level. The related hypothesizes are tested by using EViews and Auguri software. As a result, deterministic chaos was not detected in the chosen foreign exchange rates.