Çevirmen idiokültürünün “çeviri bir kültür aktarımıdır” yaklaşımındaki etkisi (Alman edebiyat yapıtlarının çevirileri üzerinden bir inceleme)

Abstract

Çeviri alanında bahsi geçen kültür kavramı, net olarak açıklığa kavuşmuş değildir. Çevirinin bir kültür aktarımı olduğu yaklaşımında bahsedilen kültür, aktarılabilir midir? Aktarılabilir ise, hangi kültür veya kimin kültürüdür? Kaynak kültürün mü? Erek kültürün mü? Yoksa bu eylemi gerçekleştirecek olan çevirmenin kültürü mü? Aktarıcı olarak çevirmenin nitelikleri yeterli midir? Çeviri kuramlarında kültür bu şekilde ayrıntılı olarak yer almamakta ve çok makro bir nitelikte ifade edilmektedir. Dolayısıyla kültürün hangi boyutta aktarıldığı konusu çok belirgin durumda değildir. Tezimizin öncelikli amacı bu duruma bir belirginlik kazandırma çabası olacaktır. Bu sorulara yanıtlar verebilmek amaçlı, çevirmenin sosyal birey olarak ele alınması ve bireysel kültürünün gözlemlenmesi gereklidir. Birey, doğup, büyüdüğü kültürün içerisinde bir kişilik oluşumu evresi sonucu ortaya çıkar. Bu kişilik oluşumunun iki önemli yanı vardır. Biri, toplumun genel ve alt grup kültürlerinin kişilik oluşmasına etkisi diğeri ise bireyin doğuştan getirdiği kalıtsal özellikleri ve kendi öznel yanlarıdır. Her sosyal birey kültür içerisinde karşılaştığı çeşitli durum ve olayların üstesinden, kültür içerisinde oluşan bu kişiliğiyle gelir. Kültür aktarımı olarak nitelenen çeviri eyleminde çevirmen karşılaştığı bu kültürel unsurları aktarırken, zihinsel aşama ve çeviri kararlarında etkili olan nedir? Sosyalin bir parçası olarak var edilmiş olan çevirmen de, çeviri eylemi ve sürecinde, kültür içerisinde oluşmuş kişiliğini çevirisine yansıtacaktır. Bu çalışmada sosyal birey olan çevirmenin sosyal içerisinde oluşan kişiliği, kişiliğinin kültür ile etkileşimi, kişiliğinin öznelliği ve bu öznel yanının çeviri eyleminde iletişim uzmanı olarak çevirmenin öznel kültürüne dönüşümü ile edebiyat çevirilerinde kültürel aktarımı nasıl ve ne şekilde gerçekleştirebildiği gözlemlenmeye çalışılmıştır. Çevirmen öznel kültürünün edebiyat çevirilerinde etkin olduğunu varsayıyoruz. Çünkü edebi yapıt, öznel bir birey olan kaynak metin yazarın tarafından, kendine özgü alımlaması, yorumu ve somutlaması ile var edilmiştir. Çevirmen de kendi öznelliğiyle bu öznel kaynak metni alımlayacak, yorumlayacak ve somutlayarak baştan yazacaktır. Çeviri eyleminde tüm bunları, onu saran kültür ortamınca şekillenen kişiliğinin çeviri eyleminde ortaya çıkacak olan formu "Çevirmen Öznel Kültürü" ile gerçekleştirdiği varsayımıyla, erek metinler üzerinde, çevirmenin biyografik özelliklerini de kullanarak cümle temelli yapılacak analizlerle bu çevirmen öznel kültürünün izleri konusunda varsayımlara ulaşılabileceğine inanıyoruz. Çevirideki kültür bahsinin kültür bilim kuramları ile çeviribilim kuramları arasındaki koşutluklara dayanılarak açıklanmaya çalışılmasının ve ortaya koyulmaya çalışılan "Çevirmen Öznel Kültürü" kavramı varsayımının, çeviribilim adına, edebiyat çevirileri ve çevirmeninin incelenmesi bağlamında yeni bakış açıları oluşturabileceğine inanıyoruz. Anahtar Kelimeler: Çevirmen Öznel Kültürü, İdiokültür, Sosyal Birey, Edebiyat Çevirisi, Parakültür, Diakültür.

The concept of culture in the field of translation is not clear yet. Can culture, which is mentioned in an approach that the translation is a transfer of culture, be transferred? If so, which or whose culture is it? Is it the source culture, the target culture or the translator's culture? Are the translator's qualifications sufficient as he is the translative? In translation theories, culture is not handled in a detailed way as above and is expressed by its macro characteristics. As a result, to what extent the culture is transferred is unclear. The primary aim of this thesis is to clarify this case. In order to answer these questions, the translator should be handled as a social individual, and his individual culture should be observed. A person becomes an individual within the society where he was born and grew up, as his personality is formed. There are two important points in this formation. One of them is the effects of society's general and subgroup culture on personality formation . The other one is the individual's hereditary features and his own personal characteristics. All individuals overcome the number of problems and obstacles they face during their lives with the help of their personalities formed within this culture. During the act of translation, described as culture transfer, what effects the mental phases and translation decisions, while the translator is transferring these cultural factors he encounters? The translator, who was formed within this culture, as being the part of the society, will reflect his personality during the act of translation. In this study, the translator's personality formed within the society, the interaction of his personality with the culture, the subjectivity of his personality and the transformation of this subjectivity to the translator's personal culture and how and what way the translator performs the cultural transformation in literary translations are attempted to be observed. We assume that the translator's individual culture is effective in literary translations because a literary work is created by the original writer's initial perception, interpretation and conceptualization. The translator will also perceive, interpret this individual source text by his own subjectivity, and rewrite it by conceptualizing. Assuming that the translator performs all these in the act of translation by the form his personality shaped by the surrounding culture, which will come out during the act of translation, "Translator's Individual Culture", we believe that we can reach hypothesis about the traces of translator's individual culture by making analysis on target texts based on sentences and using the translator's biographical qualifications. We believe that the attempt to explain the subject of culture in translation in terms of the parallelism between the cultural studies theory and translation study theory, and the hypothesis of "Translator's Individual Culture" concept which is tried to be introduced, will create new perspectives for the sake of translation studies, literary translations and the context of analysis of the translator. Key Words: Translator Idioculture, Subjective Culture, Social Individual, literary translation, Paraculture, Diaculture