Sürdürülebilir turizm göstergeleri kapsamında Karadeniz Bölgesi’nin analizi

Abstract

Sanayileşmenin neden olduğu sınırsız büyüme anlayışı sonucunda oluşan ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel tahribatlar dünya genelinde bu çerçevedeki farkındalığın artmasına neden olmuştur. Sürdürülebilir turizm de kitle turizminin yarattığı tahribatları sorgulayan; alternatif çözüm önerileri geliştirerek ekonomik, sosyo-kültürel ve çevresel dengenin korunması gerektiğini savunan bir yaklaşımdır. Türkiye, turizm faaliyetlerinin belli başlı turizm alanlarında kümelendiği, alternatif turizm türlerine yönelik turistik talebin sınırlı düzeyde kaldığı bir ülkedir. Ayrıca ülkemizdeki turizm alanlarının sürdürülebilir göstergeler rehberliğinde planlanması ya da karar süreçlerinde turizm paydaşlarının görüşlerine başvurulması gibi konulara yönelik akademisyenlerin ve uygulayıcıların ilgisi sınırlı düzeydedir. Bu bağlamda araştırmanın amacı, Doğu Karadeniz Bölgesi'nin sürdürülebilir turizm göstergelerine göre değerlendirilmesidir. Ayrıca turizm paydaşlarının, sürdürülebilir turizm bağlamında sorun alanlarına ve güçlü yönlere dair değerlendirmeleri arasında farklılıklar olup olmadığı ve gösterge sonuçları ile paydaş görüşlerinin bağdaşıp bağdaşmadığı araştırmanın alt amaçlarıdır. Araştırmada nitel ve nicel yöntemler kullanılmıştır. İkincil verilerin toplanmasında Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) ve diğer kamu kurumları tarafından paylaşılan bölgesel ve kurumsal istatistiklerden faydalanılmıştır. İkincil veriler yardımıyla hakkında veri toplanamayan bazı göstergeler ise, ilgili turizm işletmelerinde anket tekniği kullanılarak elde edilmiştir. Nitel araştırma kapsamında yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak veriler toplanmıştır. Daha sonra nicel veriler, sürdürülebilir performans endeksi yöntemiyle nitel veriler ise, içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Nicel araştırmanın evrenini Doğu Karadeniz Bölgesi'nde (TR90) yer alan Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon illerinde 2008/2012 yıllarındaki sürdürülebilir turizm gösterge verileri, nitel araştırmanın evrenini ise maksatlı örnekleme tekniği kullanılarak seçilen 71 turizm paydaşı oluşturmaktadır. Araştırma sonucunda, bölge illerinin sürdürülebilir performanslarında yıllara göre farklılıklar oluştuğu, Trabzon ilinin diğer illere oranla daha sürdürülebilir performans sergilediği ve gösterge değerlerinde yıllar itibari ile yükselişler görülse de nitel anlamda sürdürülebilir turizm gelişimini engelleyecek ciddi problemlerin olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, sürdürülebilir turizmin gelişimini etkilediği düşünülen faktörlerin kodlanmasında kullanılan ve derinlemesine görüşmelerin çözümlenmesinde esas alınan tematik kategorilerin yaklaşık %71'i sorun merkezli kalan %29'u ise, güçlü yön merkezli olduğu belirlenmiştir. Bu çerçevede, görüşme kayıtlarında sorun belirten temaların %46'sının kamu-belediyeler-üniversiteler ve sivil toplum örgütleri merkezli olduğu görülmüştür. Kamu yöneticilerinin ifadelerinde yer alan kamu merkezli sorun kategorilerinin oranı, diğer paydaşların ifadelerindeki kamu merkezli kategorilere nispeten daha düşük düzeydedir. Diğer taraftan, sürdürülebilir turizm paydaşları tarafından belirtilen tematik güçlü yön kategorilerinin %60'ı bölgesel coğrafya, turizm çekicilikleri, geçim biçimleri kaynaklı güçlü yönlerdir. Araştırmanın kısıtı, kamu kurumları ve turizm işletmelerinin turizm istatistiklerini derleme, üçüncü kişilerle paylaşma noktasında şeffaf olmamaları ve araştırmanın Doğu Karadeniz Bölgesi'ndeki illerle sınırlı olmasıdır.

The economic, socio-cultural and environmental devastations of limitless growth approach, which is resulted from industrialization, have raised environmental awareness worldwide. Sustainable tourism is an approach, which questions the destruction caused by mass tourism, and provides alternative solutions to the problem. This approach aims to preserve economic, socio-cultural and environmental balance. In Turkey, tourism activities are clustered in a few main areas, and touristic demand for alternative tourism activities remains at limited levels. Also, interests of academicians and practitioners, about the issues of planning the destinations in the guidance of sustainable indicators or about referring to the stakeholders in the decision making processes, are in insufficient levels. In this context, the objective of this research is to examine East Black Sea Region related to the sustainable indicators. Additionally, the sub goals are to reveal if there are differences between stakeholders' opinions about the weaknesses and the strengths in the context of sustainable tourism and if the stakeholders' ideas coincide with the quantitative results of the research on the indicators. In this study, qualitative and quantitative research methods are utilised. In collecting the secondary data, regional and institutional statistics shared by public institutions and TUİK (Turkish Statistics Institute) are used. Some of the information which could not be obtained from the secondary data has been gathered with the surveys applied in the selected tourism enterprises of the research. Within the scope of qualitative research, semi-structured in-depth interview technique is used for the collection of data. Then, the quantitative data has been analyzed with the technique of sustainable performance index, as for the qualitative data has been evaluated with content analysis method. The population of quantitative research constitutes of the official sustainable tourism indicators data between 2008-2012, derived from Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize and Trabzon in Eastern Black Sea Region (TR90). Furthermore, the population of quantitative data constitutes of 71 tourism stakeholders which are chosen with purposive sampling approach. It is revealed from the results that sustainable performances of the cities in Eastern Black Sea Region vary by years, and Trabzon shows the most sustainable performance compared to the other cities. Although indicator values show increase considering the years, it is justified that there are serious problems hindering sustainable tourism development in the region. Furthermore, it has been evaluated that the thematic categories being drawn on coding the factors, which are considered affecting sustainable tourism development and are used to analyze the in-depth interviews, have been categorized within weaknesses by 71% and been only by 29% within strengths. Accordingly, 46% of these themes have been observed to pose the problems being sourced from public authorities, universities and non-governmental organizations. The thematic categories of weaknesses, explaining the problem sources with the faults of public institutions which were expressed by public executives have been in lesser ratios, compared to the other stakeholders. On the other hand, 60% of the thematic substantial categories determined by stakeholders' of sustainable tourism are based on regional geography, tourist attractions and livelihood. Restrictions of the study include limitations caused by the inadequacy of the public institutions and private tourism enterprises in compiling statistics, and their non-transparent attitudes in sharing data with the third-parties. Finally the research is confined to the cities in Eastern Black Sea Region.