Maliki fıkıh geleneğinde nevazil : Endülüs örneği

Abstract

Son dönemlerde Mağrib kütüphanelerinde yazma olarak bulunan nevâzil telifleri üzerine çalışmaların yoğunlaştığı göze çarpmaktadır. Son olarak henüz yakın zamanda bir doktora çalışması olarak tahkik edilip fıkıh alanına kazandırılmış olan Ebu'l-Velîd el-Kurtubî'nin (ö. 606) el-Mufîd li'l-hükkâm fîmâ yu'radu lehum min nevâzili'l-ahkâm isimli nevâzil eseri bunun en güzel göstergesidir. Bu tür çalışmalara ilginin artmasında fıkhın hayattan kopuk olduğu iddialarının payı büyüktür. Özellikle fıkhu'n-nevâzil konu başlığının güncel fıkhî meselelere tekabül eden bir muhtevaya sahip olması araştırmacıları, klasik dönemde kaleme alınan nevâzil teliflerini de gün yüzüne çıkarmaya yönlendirmiştir. Bu çerçevede son zamanlarda Mağrib ve Endülüs'e dair nevâzil telifleri tahkik edilerek neşredilmeye başlanmıştır. Bu durum fıkhın tatbik sahasına ait verilerin açığa çıkarılması ve hükümlerin meselelere nasıl tatbik edildiğinin belirlenmesi bakımından oldukça önemli bir gelişmedir. Ancak gördüğümüz kadarıyla bu telifler üzerinde yapılan araştırmalar ağırlıklı olarak tahkik çalışmalarıdır. Tahkik çalışmalarının kütüphane raflarında yok olmaya mahkum edilmiş eserlerin gün yüzüne çıkarılmaları bakımından zaruri derecede öneme sahip olduğu inkar edilemez. Fakat bu tür teliflerin tahlil edilerek fıkıh sahası bakımından değerleri de ayrıca önemi olan bir mevzudur. İşte esasen Endülüs nevâzil telif geleneğinin tahliline dayalı olan bu çalışmamız, söz konusu teliflerin hukuki, tarihi ve toplumsal değeri temasını işlemeye çalışmaktadır. Bu bağlamda genelde fıkıh alanında özelde ise Mâlikî Endülüs ekolü içinde ürünlerini vermiş olan bu geleneğin, bulunduğu bölgelerde nasıl bir işlevselliğe sahip olduğu araştırılmaktadır. Endülüs fukahasının söz konusu bu edebiyattan Endülüs fıkıh/hukuk sistemi bağlamında nasıl faydalandıkları ifade edilmeye çalışılarak fetvâ verme metodları nevâzil eserlerindeki örnekler üzerinden ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Bu durum fıkhın tatbik sahasına ait verilerin açığa çıkarılması ve hükümlerin meselelere nasıl tatbik edildiğinin belirlenmesi bakımından oldukça önemlidir. Anahtar Kelimeler: Mâlikî, Endülüs, Nevâzil, Fıkıh

In recent times, the studies on common cold compilations which have been located in Northern African libraries as hand-written manuscripts have been intensified. Very lastly, we have seen Ebu'l-Velîd el-Kurtubî's (d. A.D. 606) book titled el-Mufîd li'l-hükkâm fîmâ yu'radu lehum min nevâzili'l-ahkâm that has been researched as a doctorate dissertation and enriched Muslim canonical jurisprudence is the finest indicator for the issue. Claims about Muslim canonical jurisprudence's irrelevance to real-life issues have played an important role to arouse curiosity for the aforementioned studies. Particularly, because Muslim canonical jurisprudence of common cold has a content that carries implications about daily Muslim jurisprudence issues, researchers have been directed to rake up the books on common cold which had been penned in the Classical Age. In this framework, recently, common cold compilations which are related to Northern Africa (Mağrip) and Al-Andulus have began to be published. Because these publications help uncovering data regarding practical field of Muslim canonical jurisprudence and illustrate how judgments were applied into issues, thriving studies point out important developments. Nevertheless, as far as we observe, researches which are made on these publications are mostly standing at the level of survey studies. In order to rake up books which are left to destruction in library shelves, it cannot be denied survey studies essentially have an important place in the field. But at the same time, these publications need to be analyzed in terms of Muslim canonical jurisprudence and their value and importance in this perspective also need to be unraveled. Essentially, our study is based on analyzing the tradition of Al-Andulus' common cold compilations by which it will try to penetrate the thematic meanings of their legal, historical, and social values. In this context, we will research how the aforementioned tradition, which produced its works in Muslim canonical jurisprudence in general terms and Maliki Andulus school in particular, functioned in the regions it was influential. Having studied the way the Andulus jurists benefited from the literature in terms of Andulus Muslim canonical jurisprudence/law, religious decree (fatwa) methods will be brought into light by evaluating the examples in the works on common cold. Therefore, our study in this perspective is reasonably important to reveal data regarding practical field of Muslim canonical jurisprudence and determine how religious judgments were applied into issues. Anahtar Kelimeler: Mâlikî, Andalus, Nawâzil, Fıqh