Yönetim uygulamalarından doğan kontrol etkilerine dair eleştirel bir araştırma

Abstract

Bu tezin odağındaki konu, bir başka deyişle ana sorunsalı örgütlerde kontroldür. Tezin amacı ?örgütlerde kontrolün doğrudan ve dolaylı yeniden üretim biçimlerine ilişkin eleştirel bir sorgulama yapmak?tır. Tezin ana iddiası ise ?örgütlerde doğrudan ve dolaylı kontrolün örgütsel aktörlerce (burada yöneticiler) yeniden üretim biçiminin, kontrolün etkileri/sonuçları açısından belirleyici olduğu?dur. Sorunsalın bağlamını son yıllarda ülkemizde de ortaya çıkmış olan denetim ve yönetimcilik akımları oluşturmaktadır. Tezin birinci bölümünde, örgütsel analizde farklılaşan yaklaşımlar analiz düzeyleri ve perspektif temelli tartışmalar üzerinden ortaya koyulmuştur. Bu bölümün tez için önemi, tezin konumunu bir başka deyişle epistemolojik pozisyonunu, ortaya koymasından kaynaklanmaktadır. Analiz düzeyleri tartışmaları dikkate alındığında tez makro, meso ve mikro boyutlardan makroyu bağlam olarak almakta ve özellikle meso ile mikro analiz düzeylerine odaklanmaktadır. Ancak asıl araştırma sorusu mikro düzeyde konumlanmaktadır. Perspektif tartışmaları temelinde ise tez, eleştirel bakış açısını yansıtmaktadır. Analiz düzeyi olarak mikro seviyeye tez için, yöneticilerin kontrolü yeniden üretme biçimlerine odaklanılacak olması nedeniyle; eleştirel bakış açısı ise örtük güç ilişkilerine odaklanıyor olması nedeniyle tercih edilmiş, böylelikle tez mikro-eleştirel bir konuma yerleştirilmiştir. Tezin ikinci bölümü, birinci bölümde yapılan tartışmalar temelinde örgütlerde kontrol meselesine odaklanmaktadır. Buna göre öncelikle örgütlerin içerisinde bulunduğu makro bağlam ile örgütler arasında oluşan kontrol ilişkisinden söz edilebilir. Bu alan kontrol tartışması için bir giriş niteliğine haizdir. İkinci olarak örgütlerin yapısal özelliklerinde ortaya çıkan kontrolden söz edilmiştir. Bu alan meso düzeye denk gelmektedir ve doğrudan kontrolün alanı olarak kabul edilmiştir. Son olarak örgütlerde bireylerin yönetim pratiklerini yeniden üretiminde ortaya çıkan kontrol etkisinden söz edilmiştir. Bu alan mikro düzeye denk gelmektedir ve dolaylı kontrolün alanı olarak kabul edilmiştir. Özetle, örgüt sınırları içerisinde kontrolün iki boyutu ele alınmıştır. Örgütlerde doğrudan kontrolün araçları olarak stratejik planlama ile performans izleme-değerlendirme uygulamalarına odaklanılmıştır. Örgütlerde dolaylı kontrol araçları olarak toplam kalite yönetimi uygulamalarına odaklanılmıştır.Tezin üçüncü bölümü saha araştırmasından oluşmaktadır. Bu araştırmada eğitim, sağlık ve yerel yönetim sektörlerinden birer örgütte gerçekleştirilen stratejik planlama, performans izleme-değerleme ve kalite süreci uygulamalarının kontrol etkilerine odaklanılmıştır. Araştırma için kritik aktörler olarak orta kademe yöneticiler seçilmiştir. Örgütlerde kontrolün bağlamsal ve yapısal özelliklerini ortaya koyabilmek için daha çok ikincil verilerden (vizyon-misyon ifadeleri, stratejik planlar, performans programları, örgütsel politika ve değer ifadeleri, tepe yöneticilerin konuşma ve yazıları), dolaylı olarak ortaya çıkan özelliklerini ortaya koyabilmek için birincil verilerden (yöneticiler ile yüz yüze görüşme) yararlanılmıştır. Saha araştırması nitel araştırma tasarımına uygun olarak gerçekleştirilmiş, analiz perspektifi olarak örnek olay yöntemi kullanılmıştır. Araştırmaya konu edilen her bir örgüt ayrı birer örnek olay olarak alınmıştır. Verilerin çözümlenmesi için MAXQDA nitel veri analiz yazılımından yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda her üç sektörde farklı kontrol özelliklerinin (doğrudan- dolaylı olarak) öne çıktığı/ağırlık kazandığı ancak özellikle yöneticilerin yönetim uygulamalarını yeniden üretim biçimlerinde bazı ortaklıkların da bulunduğu görülmüştür. Anahtar kelimeler: Örgütlerde kontrol, yönetim uygulamaları, doğrudan kontrol, dolaylı kontrol, eleştirel araştırma yaklaşımı, örnek olay.

The problematic of the thesis is the control based contradictions in organizations. The context of the problematic is formed by the audit and managerialism movements which have come out also in Turkey. The subject matter of the thesis is then, the structural and processual reflections of control in organizations. The central question of the thesis is ?how do the managers reproduce the control in organizations, through management practices??. In the first chapter of the thesis, the differentiation of positions in organizational analysis field is put forth, through the debates on level of analysis and perspectives. The significance of this chapter stems from its clarifying of the epistemological position of the thesis. Concerning the theoretical debates on levels of analysis in organizational research, the thesis takes the macro level as the context and focuses on the meso and micro levels of analysis. The main question of the thesis is positioned in the micro level of analysis. In case of the debates on perspectives, the thesis reflects the critical position. Micro level of analysis is chosen regarding the focus of the thesis on the managers? reproduction of the control, through management practices; whereas the critical position is chosen regarding the focus on the hidden relations of power. Thus the thesis is positioned in a micro-critical position. In the second chapter of the thesis we focused on the issue of the control in organizations, on the base of the discussions in the first chapter. In this chapter we firstly focus on the control relations between the macro context and the organizations. This part is an introduction to the control debate. Secondly we focused on the control which emerges in the structural features of the organizations. This part corresponds to the meso level of analysis and is taken as the domain of direct control. We finally focused on the control which emerges in the reproduction of management practices by the individuals in organizations. This part corresponds to the micro level of analysis and is taken as the domain of normative control. Briefly putting, two faces of control in the borders of the organization are discussed in this chapter. In other words the structural and processual control in organizations is discussed in a critical manner. We focused on strategic planning and performance appraisal practices as the instruments of structural control and on quality process practices as the tools of processual and indirect control.The third chapter of the thesis is composed of the field research. In this research we focused on the control effects of strategic planning, performance appraisal and quality process practices in three organizations from the public sector (health, higher education, local government). Middle level managers are chosen as the critical actors for this research. For the investigation of the contextual and structural properties of control, secondary data (vision, mission statements, strategic plans, performance programs, organizational politics and value statements, speeches and writing of top managers) were utilized. For the investigation of the processual/indirect properties of control, primary data (interview with managers) were utilized. The field research was conducted according to the qualitative research design. Case study method is used as the analysis perspective. We took every organization we focused as single cases. For the analysis of the data, we utilized the qualitative data analysis software, MAQDA. According to the findings of the field research we can say that, different dimensions of control (structural-processual) are prominent in every organization. Whereas there are some affinities especially in the manner of the managers? reproduction of the management practices. We made some critical discussions on these differences and affinities and, focused on contradictive points regarding both the hidden power relations and the central work being realized in these organizations. Keywords: Control in organizations, direct control, normative control, critical research perspective, case study