XIX. yüzyılda seyahatnamelerin ışığı altında Buhara Emirliği (Hanlığı)

Abstract

Çalışmada Buhara Emirliği'nin sosyo-kültürel tarihi seyahatnameler başta olmak üzere çeşitli araştırma eserlerinin ışığı altında incelenmiştir. Dört bölüm halinde sunulan çalışmanın birinci bölümünde mekânsal yapı ve demografik hayat hakkında bilgi verilerek Buhara Emirliği?nin tanıtılmasına çalışılmıştır. Bunu takiben ana konu çerçevesinde devlet yönetiminde Cengiz Han ananelerinden, İslami kurallara doğru kayış nedenleri analiz edilmeye çalışılmıştır. Ülke yöneticilerinin izledikleri politikalar ve emirlikteki idari kadro anlatılarak, dini hayatın emirlikteki etkisi değerlendirilmiştir. Buhara Emirliği XIX. yüzyılın ilk yarısına kadar içine kapalı bir yapı sergilemiştir. Dış dünyayla bağlantısı güçlü olamayan ülke birçok alanda kendi dinamiklerini oluşturmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise Rus işgali ile karşı karşıya kalan Buhara Hanlığı ordu ve eğitim gibi alanlarda geri kaldığının çok geç farkına varmıştır. Rus baskısı altına girdikten sonra her alanda sömürülmüştür. Müteakip bölümde toplumun temel öğelerini oluşturan ailedeki bireylerin görevi ve kadınların toplum hayatında etkisiz ve görünmez olma nedenleri açıklanmıştır. Evlenme, boşanma, düğünler ve eğlencelerdeki önemli ayrıntılara değinilmiştir. Coğrafi koşulların etkisiyle değişen ve kendine has bir yapı oluşturan yeme-içme kültürü ve giyim-kuşam hakkında bilgi verilmiştir. Son bölümde ise Buhara Emirliği?nde mektep ve medrese ikilisinden oluşan eğitim sisteminin yetersizliği ve halkın eğitim seviyesinin düşüklüğü üzerinde durulmuştur. Yüzyılın sonunda ortaya çıkan ceditçilerin ülkenin aydınlanması için verdikleri mücadelenin önemine değinilmeye çalışılmıştır. Anahtar kelimeler: Buhara, Semerkand, Hanlıklar, Seyyahlar, Rus İşgali.

In the study, Bukhara Emirate?s social-cultural history was examined in the light of various research works especially travel?s book. The study was offered in four parts. In the first part, information was given about spatial structure and demographic life and it was tried to introduce Bukhara Emirate. Subsequently, shift from Genghis Khan traditions to Islamic rules in the state management was tried to be analyzed within the framework of main subject. Policies which country rulers follow and administrative staff in emirate were explained andeffect of religious life on the emirate was evaluated. Bukhara Emirate displayed an introvert structure until the first half of the century XIX.Country which had not strong connections with outer world formed its own dynamics in many fields. Bukhara Khanate which faced with Russian occupation as of the second half of XIX century realized late that it fell behind in fields such as military andeducation. It was exploited in every field when it came under the Russian pressure. In the next part, duty of individuals in the family constituting the basic elements of society and reasons for women being ineffective and invisible in the social life was explained. Important details in marriage, divorce, weddings and entertainments were discussed. Information wasgiven about food & beverage culture and apparel creating a unique structure and changing with effect of geographical conditions. In the last part, inadequacy of education system caused by school and madrasa dilemma and low education level among people in Bukhara Emirate were addressed. It was tried to address the importance of struggle of Jadidistswhich arose at the end of century for enlightenment of the country. Key words: Bukhara, Samarkand, Khanates, Travelers, Russian Occupation