Bilecik bölgesi örneğinde 16. yüzyılda vakıflar ve şehirleşme

Abstract

Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrinden itibaren vakıf müessesesi idari, ekonomik ve toplumsal manada en temel yapı taşı hüviyetinde olagelmiştir. Vakıf müesseselerinin gelişimi ve kurumsallaşması Osmanlı Devleti'nin beylikten devlete geçişinde muadili olan beyliklerle arasında fark yaratmıştır. Bu temel ayırım noktası çerçevesinde Osmanlı padişahları ele geçirdikleri tüm coğrafyalarda mevcut olan vakıflara yenilerini eklemişlerdir. Bu yapılanmanın merkezi ya da çekirdeği ise Osmanlı Devleti'nin kuruluş coğrafyasıdır. Vakıf müesseseleri bu merkezden sınır vilayetlerine devletin yapısal gelişimine paralel olarak sayıca artmış, ekonomik hacim olarak büyümüş ve toplumsal rolünü artırmıştır.Bu araştırmada Osmanlı Devleti'nin ilk ele geçirdiği topraklar olan Söğüt, Gölpazarı, Ermenipazarı (Pazarcık), Bilecik, İnönü, Bozüyük, Lefke (Osmaneli) gibi yerleşimlerdeki vakıflardan hareketle bölgenin sosyal ve iktisadi kesiti alınmaya çalışılmıştır. Bölgeye ait Tahrir defterlerinin Mufassal ve Evkaf türlerinden elde edilen veriler bu yerleşimlerdeki nüfus, iktisadi yapı, vergiler hakkında bilgi vermekle birlikte mevcut vakıfların tarihi hakkında aydınlatıcı niteliktedir. Çalışma içerisinde bu veriler tablolar halinde sunulmuş nahiyelerin gelişimleri grafiklerle izah edilmeye çalışılmıştır. Vakıf müesseselerinin sayılarının ve iktisadi rollerinin artması, bölgedeki üretim türleri ve bölgedeki toplumsal yapının gelişimi üzerinde de baskın bir etkiye sahiptir. Bu çalışmadan ortaya çıkan sonuçlar XVI. yüzyıl iktisat tarihi açısından gerek bölge özelinde gerekse Osmanlı Devleti bütünü açısından bu sahada yürütülen araştırmalara katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.

As of the foundation of Ottoman Empire, the establishment of waqf (also known as wakf and foundation) has been the most fundamental building block in administrative, economic and social sense. Development and institutionalization of the waqfs made a great difference between Ottoman Empire and its counterpart principalities, during the Empire transition from principality to state. Within the framework of this fundamental point, The Ottoman Sultans, in all seized lands, added new waqfs along with the existing ones. The centre of this structuring is the geography where Ottoman Empire was established. The waqfs, in line with border provinces to the structural development of the state, increased in number, raised in economic volume, and grew in social role.The purpose of the research, with reference to the waqfs in settlements such as Söğüt, Gölpazarı, Ermenipazarı (Pazarcık), Bilecik, İnönü, Bozüyük, Lefke (Osmaneli) that were the first lands seized by the Ottoman Empire, is to study the region?s social and economic cross-section. Data provided from Mufassal (detailed) and Efkav (the organization that administrates the properties of waqfs) types of Tahrir register inform about the population, economic structure and taxes of aforementioned regions and also supply information about the history of existing waqfs. Increase in the population and economic role of the waqfs, has also a dominant impact on the types of production as well as development of the social structure in the region. It is thought that the result of this study will provide a great contribution to the researches conducted in this field in terms of the region in particular and the Ottoman Empire in general from the view point of economic history of the XVI Century.