Türkiye Türkçesi ile Kırgız Türkçesindeki mutluluk/mutsuzluk kavramı ile ilgili fiil ve deyimlerde anlam ilişkisi

Abstract

?Türkiye Türkçesi İle Kırgız Türkçesi Arasında Mutluluk/Mutsuzluk İfade Eden Fiil Ve Deyimlerde Anlam İlişkisi? başlıklı tezde, genel anlamda dil ile zihin arasında nasıl bir ilişki olduğu, insanın çevresinde olup bitenleri nasıl algıladığı, ruh dünyasını yakından ilgilendiren durumlarda nasıl tepkiler verdiği, bu tepkileri dili vasıtasıyla karşısındaki veya çevresindekilere aktarırken zihnini nasıl işlettiği, karşılaştığı bu durumlarda zihninin neleri nelerle veya nerelerle ne şekilde ilişkilendirdiği gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır.İncelenecek olan dil malzemesine geçmeden önce, mutluluk ve mutsuzluk olgularıyla ilgili daha önceden ileri sürülen felsefi görüşler ele alınarak konunun şimdiye kadar nasıl algılandığı da aktarılmaya çalışılmıştır. Konuyu belirli bir çerçevede ele almak için doğrudan mutluluk ve mutsuzluk ifade eden fiillerden veya anlam olarak dolaylı da olsa insan zihninde, doğrudan mutluluk veya mutsuzluk kavramlarıyla ilişkili anlamlarıyla tasarlanan temel ve alt kavram alanları oluşturulmuş, böylece mutluluk ifade etmeleri bakımından ?eğlenmek, gülmek, sevinmek? şeklinde üç temel kavram alanı; mutsuzluk ifade etmeleri bakımından, ?ağlamak, bunalmak, hüzünlenmek, korkmak, küsmek/darılmak, öfkelenmek ve üzülmek? şeklinde yedi temel kavram alanı belirlenmiştir. Belirlenen bu temel kavram alanlarının içinde alt kavram alanları oluşturulmuş, oluşturulan bu alt kavramlarla ilgili her iki lehçede ortaya çıkan deyimler, bu kavramlarla ifade ettikleri anlamlar açısından eşleştirilmiştir.Bu çalışmada değerlendirmeye tabi tutulan malzemeler, Türkiye Türkçesi için Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanan Büyük Türkçe Sözlük'te yer alan söz, deyim, terim ve ad olmak üzere 104.407 söz varlığı içinden seçilen deyim ve fiiller ile Kırgız Türkçesi için 25.000 sözü içine alan K. K. Yudahin'in Kırgız Sözlüğü'nden, 50.000 sözü kapsayan Gülzura Cumakunova'nın hazırladığı Türkçe- Kırgızca Sözlük'ten ve 7980 deyimi içine alan Kırgız Dilinin Deyimler Sözlüğü'nden seçilen deyim ve fiillerden oluşmaktadır. Bunların dışında Türkiye Türkçesinde konuyla ilgili hazırlanmış başka sözlüklerden de istifade edilmiş, böylece bir sözlükte ele alınmayan veya gözden kaçan söz varlığı diğer kaynaklarda tespit edilmeye çalışılmıştır.Yapılan bu çalışmada, ilgili alanla ortaya çıkan dil malzemelerinin hem Türkiye Türkçesinde, hem de Kırgız Türkçesindeki durumu karşılaştırılmış, her iki lehçe için var olan ortaklıklar ve farklılıklar ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Her iki lehçedeki fiiller ve deyimler, doğrudan mutluluk veya mutsuzluk bildirmelerine göre incelemeye tabi tutulmuş; bunların dışında, dolaylı olarak bu kavramlarla ilişkili fiil ve deyimler de ayrı bir bölümde ele alınarak, sözlük niteliğinde tasnif edilmiştir.

In the thesis named ?Meaning relationships of idioms and verbs expressing happiness and unhappiness between Turkey Turkish and Kirghiz Turkish?, what kind of relationship exists between language and brain, how a person perceives the occurrences around him/her, how a person reacts in the situations concerning his/her own spiritual world, how he/she uses his/her brain in transferring his/her reactions to people around him/her via language, and how brain relates the things with one another are tried to bring to light.Before moving on to the language sample which are going to be investigated, philosophical ideas on happiness and unhappiness asserted beforehand are discussed and how the issue has been comprehended and approached till now is narrated. In order to discuss the issue in a defined frame, concepts of direct happiness and unhappiness expression verbs and sub-concepts of indirect connotations which refer to the happiness and unhappiness directly are formed. As a result of this, three conceptual fields of happiness as ?having fun, laughing and rejoicing?; and seven conceptual fields of unhappiness as ?crying, getting bored, grieving, fearing, being offended, being angry and being sorry? are specified. Sub-conceptual fields of these basic conceptual fields are formed, and the idioms of both dialects related to these subfields are matched based on their meanings with these concepts.The samples evaluated in this study consist of idioms and verbs chosen among 104407 vocabularies (such as words, idioms, nouns or concepts) from Great Turkish Dictionary published by Turkish Language Society for Turkish, and K. K. Yudahin?s Kirghiz Dictionary consisting of 25000 vocabularies, Gülzura Cumakunova?s Turkish-Kirghiz Dicitonary having 50000 vocabularies and Kirghiz Langauge?s Idioms Dictionary including 7980 idioms are used for the samples of Kirghiz Turkish. Apart from these, some other Turkish dictionaries related to the issue are also used so that no vocabulary is overlooked.In this study, the language samples of both Turkish and Kirghiz Turkish are compared, and both similarities and differences of the dialects are tried to be revealed. The verbs and idioms of both languages are analyzed based on their direct or indirect expression of happiness or unhappiness. Besides, verbs and idioms having an indirect relation to those concepts are also classified as a dictionary field in a different chapter.