Şemsuddîn Ebû Sâbit Muhammed B. Abdulmelik Ed-Deylemî'nin (V.589/1193) Kitâbü Tasdîkı'l-Maârif adlı eserinin edisyon kritiği

Abstract

Edisyon Kritik çalışması olarak ele aldığımız Şemsüddîn Ebû Sâbit Muhammed b. Abdü'l-Melik ed-Deylemî'nin Kitâbü Tasdîkı'l-Maârif adlı eseri hicrî 6. Asırda, işârî tefsir anlayışıyla yazılmış bir eserdir. Eser Fâtiha Sûresi'nden Nâs Sûresi'ne kadar bazı sûreler hariç Kur'ân-ı Kerîm sûrelerinin tamamını ele almaktadır. Fakat Müfessirimiz, sûrelerin bütün âyetlerini değil, sadece bazılarını tefsir etmiştir. İşâri tefsir ağırlıklı olmakla beraber yer yer dirâyet ve rivâyet tefsirinden de faydalanılmıştır.Tek cilt halinde olan Kitâbü Tasdîkı'l-Maârif',in ulaşabildiğimiz kadarıyla toplam beş nüshası vardır. Bütün nüshalar İstanbul'da bulunan kütüphanelerdedir. Edisyon kritik çalışmalarında hedeflenen, nüshalar arası farklılıkları tespit ederek, en doğru metni ortaya çıkarmaktır. Beş nüshanın tamamının karşılaştırmanın zorluğunu göz önünde bulundurarak Süleymaniye Kütüphanesi Bağdatlı Vehbi bölümü ve Beyazıt Kütüphanesi Veliyüddîn Efendi bölümünde yer alan nüshaları, esas aldığımız Yeni Cami nüshasıyla karşılaştırmada kullanacağımız nüshalar olarak tespit ettik. Bu tercihimizi de nüshalardaki hatalardan, aralarındaki benzerlik ve farklılıklardan yola çıkarak yaptık. Çalışmamızda esas aldığımız nüsha olan Yeni Cami (?????), nüshalar arası karşılaştırmada kullandığımız Bağdatlı Vehbi (?) ve Veliyuddîn efendi (?) ile gösterilmiştir. Bu bağlamda eserin aslına en yakın ve Arapça imla kurallarına uygun olarak metnin ortaya çıkarılması araştırmamızın esasını teşkil etmiştir.Deylemî, Kitâbü Tasdîkı'l-Maârif'i telif ederken istifade ettiği kaynaklar hakkında herhangi bir açıklamada bulunmamıştır. Fakat nakilleri sırasında tasrih ettiği isimler ve metodolojik anlamda izlediği usul, kaynakları hakkında bir kanaat oluşmasında yardımcı olmuştur. Yaptığımız karşılaştırmalar ve araştırmalar neticesinde Müellifin, Tusterî'nin eseri Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, Sülemî'nin Hakâiku't-Tefsir adlı eserlerinden etkilendiği görülmektedir. Deylemî, bu eserlerden birçok açıdan istifade etmiştir. Özellikle mutasavvıfların sözleriyle âyetleri açıklama, şiirle istişhâd, hurûf-ı mukattaâ'yı açıklama gibi yerlerde bu etkilenmenin izlerini görürüz.

We dealt with the work of Shams al-Din Abu Sabit Muhammad. His exegesis is considered as an allusive exegetical work, Kitâb al- Tasdîq al-Maârif. It was written in sixth century of Islam and contains all Qur?anic chapters although he did not comment on every verses of the Qur?an. This exegetical work mainly focuses on the mystical dimension of the verses, however, the author frequently used other mainsteam exegetical works, both tradional and reason based commentaries.His exegesis is only one volume and has five manuscripts in different libraries. These libraries are located in Istanbul. One of the main purpose of the critical edition is to find out the best and most authentic version of the work together with indicating the differences among the manuscripts. Keeping in mind the difficulties of comparing five manuscripts together, we only selected to compare the manuscripts of Süleymaniye library (Bağdatlı Vehbi Section), Beyazıt Library (Veliyüddîn Efendi Section) and Yeni Cami manuscript. We used primarely Yeni Cami manuscript and indicate it with the word (?????/original) while the other two are referred as Bağdatlı Vehbi (?) and Veliyuddîn efendi (?). What we did is briefly to publish original version of the text.Daylamî did not give any information about the sources of his Kitâb Tasdîq al-Maârif. But our textual analysis provide significant insigth to find his original sources. According to our analysis, he used great mystic exegete Tustarî?s Tafsir al-Qur?an al-Azim, Sulami?s Haqâiq al-Tafsir. Daylami benefited from these two sources from various aspects, especially, the explanation of the Qur?an by the discourses of early mystics, using poetry, giving different mystical meanings to the detachted letters of the Qur?an. These are the major filed under which Daylami was influenced greatly by mystics.