Türkiye-Kafkasya ilişkilerinde Batum (1917-1921)

Abstract

1917 Rus ihtilallerinden 1921 Mart ayına kadar Batum'da sırasıyla Çarlık Rusya, Türkiye, İngiltere, Gürcistan ve Sovyet Rusya hâkimiyet kurmuşlardı. Ayrıca, Ermenistan, Azerbaycan, Almanya, Fransa, İtalya ve Amerika'nın Batum ile alakalı politikaları mevcuttu. Bu devletler arasında Batum'u elde etmek için mücadeleler sürerken, bunun yanında şehirde yaşayan Müslümanlar, Ruslar, Rumlar, Ermeniler ve Gürcüler de bu mücadeleye taraf olmaktaydılar. Çalışmada, mücadeleye taraf olan devletlerin arşiv, gazete ve diğer materyallerine elden geldiği kadar ulaşılarak, şu sorulara objektif olarak yanıtlar verilmeye çalışılmıştır: a) Batum'u elde etmek için bu kadar devlet ve millet neden mücadele içerisine girmiştir? Bunlar için Batum'un önemi ve özellikleri nelerdir? b) Batum'da yaşayan halk, hangi devlet ya da devletleri desteklemekteydi? Neden? c) Batum'da hâkimiyet kuran devletler şehri nasıl idare etmişlerdir? Bu devletler şehrin idaresinde başarılı olabilmişler miydi? Bunun nedenleri nelerdir? d) 1918-1921 yılları arasında bölgede ve dünyadaki gelişmeler Batum'u nasıl etkilemiştir?Coğrafî şartları nedeniyle mükemmel denilebilecek bir limana sahip olan Batum, sadece Kafkasya'nın değil, İran, Doğu Anadolu ve Orta Asya'nın çıkış kapısı olmasının yanında, Bakû-Batum demiryolu ve petrol boru hattı ile gelişmiş bir sanayi şehriydi. Bu nedenlerden dolayı hem bölge devletlerinin, hem de emperyalist devletlerin Batum ile ilgili politikaları mevcuttu. Bu devletlerin Batum üzerinde hak iddiaları, tarihî, dinî, etnik, askerî, siyasî ve iktisadî unsurlar çerçevesinde gelişmişti. Türkiye için, 400 yıllık bir geçmiş ile tarihî ve bölge halkının % 80'inin Müslüman olması nedeniyle hilafet bağı ile de dinî unsurlar ön plana çıkmaktadır. İktisadî ve diğer unsurlar ise arka planda kalmaktadır. Gürcistan için ise bölge halkının çoğunluğunun Gürcü olması nedeniyle etnik unsur ön plana çıkmaktadır. Fakat Batum halkının etnik kökenleri hakkında tartışmalar bugün bile devam etmektedir. Ayrıca bu insanlar kendilerini ?Gürcü? değil, daha çok ?Müslüman? olarak tanımlamaktadır. Bunun dışında Gürcistan tarihte Batum'a çok kısa aralıklarla sahip olmuştu. Bu nedenle tarihî açıdan da Batum'da hak iddia etmesi anlamsızdı. Fakat iktisadî açıdan Batum Gürcistan için hayati bir önem taşımaktaydı. Türkiye ve Gürcistan'ın dışında sıcak denizlere ulaşmaya çalışan Rusya için Batum, en fazla askerî, siyasî ve iktisadî açıdan önemliydi. Zaten Rusya Batum'u elde eder etmez, bu amaçlarına uygun bir hale getirmiştir. İngiltere, Bakû petrollerine ulaşmak ve Ortadoğu ile Hindistan'a Bolşeviklerin ilerlemesini engellemek için Batum'u işgal ettiğinden, bu şehirde askerî, siyasî ve iktisadî emellere sahipti. Diğer devletler de, Batum Müslümanlarına yardım eden Azerbaycan'ın dışında, Batum için sadece iktisadî açıdan ilgilenmekteydi. Bu devletler Batum'u elde etmek için mücadelelerini sürdürürlerken Batum halkı, 1918 yılında yapılan halkoylamasında büyük bir çoğunlukla Türkiye'nin hâkimiyetini istemişti. Bunun dışında Gürcistan da dâhil olmak üzere Türkiye dışında hiçbir devlet Batum'da halkoylamasına müracaat edilmesini talep edememekteydi. Zaten Batum'daki İngiliz idarecileri de defeatle Batum halkının çoğunlukla Türkiye'yi istediğini belirtmişlerdi. Batum'da en fazla iddia hakkı olan devletin Türkiye olmasına ve Batum halkının büyük bir çoğunlukla Türkiye taraftarı olmasına rağmen Türkiye, Moskova Antlaşması'yla Batum'u Sovyet Gürcistanı'na vermeyi, özel şartlar çerçevesinde kabul etmişti.

The Tsarist Russia, Turkey, England, Georgia and Soviet Russia ruled Batum from the Russian Revolutions (1917) to March 1921. Moreover, Armenia, Azerbaijan, Germany, France, Italy and America had pursuing over Batum. While among these states were struggling to obtain Batum, Muslims, Russians, Greeks and Georgians living in the city favored this struggle for power. In this work, the following questions are objectively answered by the using the archives, periodicals and other materials of above mentioned states as far as possible: a) Why so many states and nations did struggle to obtain Batum? What were the features and importance of Batum for them? Which state or states did the people of Batum support? Why? c) How did the ruling states governed the city? Were these states successful about the administration of the city? What were the causes this? How did the developments in the world and region between the years 1918-1921 influence Batum?Batum, has a excellent port due to the geographical conditions, is the outlet of not only Caucasus, but also Persia, Eastern Anatolia and Central Asia, as well as a developed industrial city by the Baku-Batum railways and pipeline. As a consequence of the above mentioned reasons, both regional and imperialist states pursued policies over Batum. These states? claims were built up on Batum were took place in the framework of historical, religious, ethnic, military, political and economic elements. A shared history of 400 years and religious connection based on a %80 of Muslim population in the city which directly belong to the Ottoman caliphate, were the basic motives for Turkey. Economic and other elements were attributed less importance. For Georgia, concerning the majority of city?s population was Georgian ethnic elements came to foreground. But the debate over the ethnicity of Batum`s population continues even today and also the local people defined themselves as Muslim rather than Georgian. Apart from this, Georgia dominated Batum during very short intervals in history. On the other hand, Batum had a vital importance for Georgia in economic means. Batum had military, political and economic importance for Russia, who was aiming to reach warm seas. Likewise, as soon as Batum is obtained by Russia, she was reinforced for the above mentioned purposes. England had military, political and economic aims on Batum, concerning the Baku oil reserves and to prevent Russian advance towards Middle East and India. Expect Azerbaijan who helped Batum Muslims, all other states interested in Batum for economic means. While the above mentioned states were struggling to rule Batum, the overwhelming majority of Batum population preferred the Turkish administration in the referendum of 1918. In addition to this, apart from Turkey, any other state had not demanded referendum to be held in Batum. Anyhow, British authorities in Batum had predicated on a number of occasions that the majority of Batum population preferred the Turkish administration. However, having the utmost right upon Batum and the majority of people of Batum demanding the Turkish rule, Turkey admitted to give Batum to Soviet Georgia with the Treaty of Moscow under the special conditions.