Boşnak halk kültüründe Türk tekke-tasavvuf geleneğinin izleri

Abstract

?Boşnak Halk Kültüründe Türk Tekke-Tasavvuf Geleneğinin İzleri? konulu çalışma; 445 yıl Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altında kalan, fetih sonucu İslamlaşan ve ?Boşnak? olarak adlandırılan Balkan topluluğunun halk kültüründe; Türk dinî-tasavvufî geleneğin etkileri incelenmiştir. Boşnak halk kültüründeki dinî-tasavvufî geleneğin; tekkeleri, ilahileri, pratikleri, inançları, törenleri tahlil edilmiş ve bu unsurlarda Türk kültürünün izleri ele alınmıştır.Çalışmamızın temel amacı; Boşnak halk kültüründe Türk tekke-tasavvuf geleneğinin etkilerini ortaya koymaktır. Tespit edilen tören, pratik ve uygulamaların Türk tekke geleneği ile olan ilişkisi, benzerliği ve farklılıklarını belirlemek; tarihî süreç içerisinde Bosna-Hersek'te aktif olan tasavvuf akımları, bu akımların tekkeleri; günümüzde işlevselliğini sürdüren akımlar incelenerek söz konusu akımların halk kültürü üzerindeki yansımaları ortaya koymak; Boşnak halk kültüründeki tasavvufî-menkıbevî şahsiyetler ve onların etrafında gelişen uygulamalar tespit edilerek, bu tören ve şahsiyetlerin Türk tasavvuf geleneği ile ilişkisini ele almak; Boşnak Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı şairleri ve onların şiirlerinin Türk Tekke Edebiyatı ve tekke şiiriyle benzerlikleri ifade etmek, tezimizin diğer önemli amaçlarıdır.Çalışmamızda, yazılı kaynaklar incelenmiş bunun yanında; saha araştırması(derleme) da yapılmıştır. Çalışmada, Halkbiliminin Fonksiyonel(İşlevsel) metodu kullanılmış, elde edilen veriler, bu metoda göre değerlendirilmiştir. Çalışmanın kaynaklarından birisi, Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleridir. Bu belgeler doğrultusunda, Osmanlı döneminde Bosna-Hersek'teki; tasavvuf akımları ele alınarak, akımların etkinlikleri incelenmiştir.Tezimizin coğrafî kapsamı, Bosna-Hersek Cumhuriyeti sınırları içerisindeki Boşnaklar ve bu coğrafyadaki dinî-tasavvufî geleneklerdir. Tezimizde, geçmişten günümüze Bosna-Hersek'teki tekke-tasavvuf geleneği incelenmiş; ilahiler, tören ve pratiklerde ise; günümüz Boşnak tekkeleri esas alınmıştır.Çalışmamızda, Türk tekke-tasavvuf geleneğinin Boşnak halk kültüründe derin izler bıraktığı tespit edilmiştir. Türk tekke-tasavvuf geleneğinin, Boşnak halk kültürüne etkisi, tarihsel zeminle sınırlı kalmamış; bu etki, günümüze kadar işlevselliğini sürdürmüştür. Boşnak halk kültürün temel figür ve törenlerinin, Türk dinî-tasavvufî geleneğinin tören ve şahsiyetleri olduğu görülmüştür. Tarihsel süreç içerisinde görülen Bektaşîlik, Halvetîlik ve Hamzavîliğin günümüzde, tekkelerin bulunmadığı ancak; Bektaşî ve Halvetî akımının izlerinin Boşnak tekkelerinde görüldüğü fark edilmiştir. Boşnakların, Türklerden İslam dininin öğreti ve pratiklerinin yanında; hayatın çeşitli alanları ile ilgili dinî-mistik, ?Tortulaşmış kültür kalıplarını? aldıkları tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Boşnak, Gelenek, Tekke-Tasavvuf, Türk Kültürü

This thesis will analyze the influence of Turkish Sufism on the Balkanian folk culture. ?Bosnians?, a Balkanian society, ruled by the Ottoman Empire for 455 years and converted into Islam as a result of the Ottoman conquest. The Bosnian tradition of Sufism will be analyzed according to the practices, beliefs, ceremonies, and lodges, and the influence of Turkish culture on these components.The main purpose of this work is to reveal the influence of Turkish Dervish lodge and Sufism tradition on Bosnain folk culture. In addition, it is also aimed to illustrate the relationship, similarities and differences between the ceremonies, practices, and applications and the tradition of Turkish Dervish lodge; to explicate the Sufistic movements that have existed in Bosnia and Herzegovina throughout history, the Dervish lodges of these movements, and the reflections of the presently active movements on folk culture; to study the relationship between the legendary characters of Turkish Sufism created by Bosnian folk culture and the practices took place in their time; to focus on the folk literature created under the influence of Bosnian Sufism, and the similarity between their poems and Turkish Dervish literature and poetry.This work includes field work (choosing and gathering) as well as the analysis of written sources. The functional method of Folklore has been used, and the obtained data has been dealt with according to this method. One of the principal sources of the work is the documents of the Ottoman archieve. In the light of these documents, the sufistic movements and their activities under the Ottoman rule have been studied.The geographical component of the thesis is the Bosnians within the borders of Bosnia and Herzegovina, and the tradition of Sufism in this region. The development of the Dervish lodge and Sufism throughout history has been analyzed. Besides the historical development of the movement, presently existing Bosnian Dervish lodges have been analyzed in terms of hymns, ceremonies and practices.In this work, it has been observed that the tradition of Dervish lodge and Sufism has an important influence on Bosnian folk culture both in the past and today. The main figures and the ceremonies of Bosnian Folk culture are the same as the characters and ceremonies of Turkish Sufism.Even though Bektaşî, Helvetî and Hamzavî sects do not have active lodges today, the traces of Bektaşî and Halvetî movements on Bosnian Dervish lodges are still evident. In this work, it has also been observed that Turkish society has made outstanding contribution to Bosnian Islamic teachings and everyday life practices.Key words: Bosnian, tradition, Dervish-lodge, Sufism, Turkish Culture