Azerbaycan'ın ulusal rekabet gücü : TOWS ve Elmas modelli bir çözümleme

Abstract

Ulusal rekabet gücü kavramının değişik boyutları çeşitli disiplinlerden pek çok araştırmacının ilgisini çekmiştir. Ekonomi disiplini, rekabet kavramını uluslararası düzeyde ülkenin makro ekonomik göstergeleri ışığında inceleme konusu yaparken, işletme disiplini, firma sektör ve ulusal düzeyde rekabetin uluslararası boyutu ile ilgilenmektedir. Bir başka ifadeyle iki farklı disiplin farklı analiz birimlerini inceleme konusu yaparak ulusal rekabet gücünü açıklamaya çalışmaktadır. Bunun sonucu olarak, farklı disiplinler ulusal rekabet gücünün farklı dinamiklere bağlı olarak açıklamakta ve sonuca ilişkin farklı yorumlarda bulunabilmektedir. Bu çalışma, hem ekonomi disiplini açısından hem de işletme disiplini açısından ulusal rekabet gücünün bağlı olduğu dinamikleri dikkate alarak, Azerbaycan'ın ulusal rekabet gücünü açıklamaya çalışmaktadır.Özellikle ülkelerin gelişmişlik durumlarının farklılığı ve bu gelişmişlik farklılığının bir sonucu olarak rekabet gücünü farklı dinamiklerle açıklama gerekliliği ulusal rekabet gücünü farklı fakat tamamlayıcı yaklaşımlarla birlikte değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde, bir yandan ekonomi disiplini açısından makro ekonomik göstergeler ve bunlara bağlı olarak geliştirilen uluslararası ticaret endeksleri ışığında, öte yandan işletme disiplini açısından firmaların uluslararası rekabet edebilirliğini açıklayan Elmas Modeli ışığında ulusal rekabet gücünü değerlendirmek, yapı ve ölçek olarak birbirine benzer olan Azerbaycan gibi ülkelerin durumunu daha kapsamlı ve doğru bir analiz etmeyi mümkün kılmaktadır. Her iki disiplinin değişkenleri açısından yapılan analizleri TOWS matrisi ile birlikte değerlendirmek konuya ilişkin bütünselliği ve güvenirliği sağlamaktadır.Bu kapsamda çalışmada ilk olarak klasik ve modern yaklaşımların ulusal rekabet gücüne bakışları değerlendirilmiş ve bu yaklaşımların eleştirisi yapılarak Azerbaycan gibi yapı ve ölçek olarak birbirine benzeyen ülkelerin ulusal rekabet gücünün nasıl değerlendirilebileceği analiz edilmiştir. Çalışmada Sovyetler birliği çöktükten sonra planlı ekonomiden piyasa ekonomisine geçmeye çalışan dönüşüm ekonomisi ülkesi olan Azerbaycan'ın rekabetçi yapısının tarihsel gelişimi ve mevcut durumu ulusal rekabet gücü boyutunda ortaya koyulmuş ve stratejik yönetim ve uluslararası işletme literatürlerindeki son tartışmalar ışığında ülkenin rekabetçi yapısı ve rekabetçi avantaj niteliğine ilişkin öne çıkan hususlar tartışılmıştır ve çıkan sonuçlar ışığında Azerbaycan'da öne çıkan üç temel sektörün rekabetçilik durumu makro ekonomik ve politik unsurlar dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Bu çerçevede işletme disiplini içinde Porter tarafından geliştirilmiş olan ve ulusların rekabet gücünü firma temelli bir şekilde analiz etmeye olanak sağlayan Elmas Modeli ile ekonomi disiplini içinde Balassa tarafından ortaya atılmış olan ?açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler? yöntemi birlikte değerlendirilerek Azerbaycan'ın ulusal rekabet gücü analiz edilmiştir. Analizler için değişik veri toplama tekniklerinden yararlanılmıştır. İkincil veriler olarak çoğunlukla ulusal rekabet gücünü ölçen endekslerden, ulusal ve uluslararası kurumların veri setinden yararlanılmıştır. Birincil veri olarak akademisyen, bürokrat, işletmeci ve ilgili sivil toplum kuruluşu başkanlarından oluşan dört ayrı gruba fokus grup uygulanmış, yine bu çerçevede değişik kişilere mülakat ve biçimsel mülakatlar yapılmıştır. Bu değerlendirme sonucunda da Azerbaycan için gelecekte ne tür stratejilerin uygulanabileceğinin belirlenmesinde rehber olabilecek bir şekilde TOWS analizi yapılmıştır. Tüm bu analizler sonucunda Azerbaycan'la benzer sosyal ve ekonomik yapıya sahip olan ülkeler belirlenerek karşılaştırılmış ve Azerbaycan'ın rakipleri karşısında rekabet üstünlüğü oluşturma stratejileri tespit edildikten sonra Azerbaycan'ın ulusal rekabet gücünün artırılması için önerilerde bulunulmuştur.Yapılan analizlerde, Azerbaycan'ın sadece tek sektöre (petrol ve doğal gaz) bağlı bir şekilde ekonomisinin şekillendiği ve diğer sektörlerde farklı ülkelerle karşılaştırıldığında rekabet dezavantajına sahip olduğu belirlenmiştir. Öte yandan petrol sektörü diğer sektörlerle yakın ilişki içinde olduğundan ve pek çok sektöre girdi temin ettiğinden, diğer sektörlerin bu anlamda rekabet gücünü geliştirme potansiyelinin olduğu belirlenmiştir. Bu çerçevede Azerbaycan'ın diğer sektörlerde de gelişebilmesi için, insan kaynaklarına, fiziksel ve bilgi altyapısına, teknolojiye ve AR-GE'ye yatırım yapması gerektiği ve içinde bulunduğu coğrafyanın avantajlarından faydalanarak talep koşullarını kendi lehine kullanabilecek bir pazar yapısı oluşturması gerekliliği önerilmiştir.

The various dimensions of the concept of the national competitiveness have drawn attention of many researchers. While the discipline of Economics investigate the concept of competition in the international level by observing countries macro economical indicators, discipline of business concerns firm sector and the international dimensions of national level competition. Other words, two separate disciplines try to explain the national competitiveness by studying different analysis units. As a result of this, different disciplines explain national competitiveness according to different dynamics and make different interpretations regarding the result. This study explains national competitiveness of Azerbaijan while considering the dynamics connected to the national competitiveness of both economical and business discipline.Especially, as of differences in the degree of development of countries and consequences of these differences, the need for explain competitiveness with various dynamics make it necessary to evaluate national competitiveness with different but supplementary approaches. To evaluate from this point of view, on the one hand on the light of macroeconomic indicators in terms of economic discipline and international trade indexes that are developing according this, on the other hand to evaluate national competitiveness on the light of Diamond Model that explain international competitiveness of the firms in terms of business discipline gives more comprehensive and accurate analysis of the countries that similar as structure and scale like Azerbaijan. It enables reliability and integrality regarding this matter to evaluate analyses that hold for the sake of both discipline?s variables with TOWS matrices.In this study, firstly, a classical and modern approach to the gaze of national competitiveness has been evaluated and criticisms of these approaches have been made. National competitiveness of countries like Azerbaijan has been analyzed. Historical development of Azerbaijan and current status of the competitive structure of national competitiveness has been revealed in size. The country's competitive structure and competitive advantage on the nature of the outstanding matters were discussed. In the light of the results, the three main sectors in competitiveness status of Azerbaijan have been evaluated by considering the macro-economic and political factors. In this context, diamond model developed by Porter from the business discipline and "explained comparative advantages" model developed by Balassa from the economics discipline has been assessed together. For the analysis, different data collection techniques have been used. As for the secondary data, indexes which measures national competitiveness have been used. Also, national and international institutions have been benefited for the data sets. For the primary data, academics, bureaucrats, operators and heads of related non-governmental organizations were applied to the focus group. Interviews and formal interviews were conducted with various people. As a result of this evaluation, TOWS analysis is made to determine strategies for Azerbaijan. As a result of all this analysis countries which are socially and economically similar to Azerbaijan have been identified and compared. Also after determining competitive advantage strategies against rivals of Azerbaijan, suggestions were made to increase national competitiveness of Azerbaijan.According to the analysis made, Economy in Azerbaijan is shaped by only one sector that is by oil and natural gas connected companies. When compared to different countries, it is determined that Azerbaijan has competitive disadvantages. On the other hand since the oil sector is in close liaison with other sectors and provides inputs to many sectors, competitiveness of other sectors in this regard has been identified as potential development.In this context, in order for Azerbaijan to develop in other sectors, investigations must be made in the areas of human resources, physical and information infrastructure technology and R & D. This study also suggests Azerbaijan to use the advantages of the geographic position to demand conditions in favor of its own to create a market structure.