Kültür aktarımı kuramının eleştirisi: Türkiye'nin medenileşme sürecinde çevirinin rolü

Abstract

80'li yıllardan bu yana çeviribilim alanında kültür odaklı teorilerin arttığı gözlemlenmektedir. Çevirinin dilsel bir aktarım olduğunu iddia eden dilbilimsel merkezli yaklaşım zayıflayarak, çevirinin kültürel bir aktarım olduğuna dair olan yaklaşımlar ön plana çıkmıştır. Çeviri faaliyetinin kültürel bir aktarım faaliyeti olduğu kabul edilmesine rağmen, çeviribilimsel açıdan kültür aktarımının kavramsal boyutu, rolü ve işlevi net bir şekilde değerlendirilememektedir. Kültür aktarımıyla ilgili çeviribilimsel yaklaşımların mikro düzeyde ele alındığı ve makro boyutta kuramsal olarak değerlendirilemeyeceği ortadadır. Kültür aktarımı kuramını eleştirel bir açıdan ele alan bu çalışma da, 19. yüzyıl itibariyle Türkiye'nin medenileşme sürecinde çevirinin rolü irdelenerek, Batı'dan yapılan aktarım süreci değerlendirilmektedir. Çeviribilim bağlamında kültür ve medeniyet aktarımı ile çeviri arasındaki ilişkiyi gerekçelendirebilmek için çalışmanın birinci bölümünde, kültür ve medeniyet kavramlarıyla ilgili literatürler taranmış, her iki kavramın tarihsel süreçleri tespit edilmiştir. Özellikle kültür kavramıyla ilgili sınıflandırmalara yer verilerek, sosyal bilimler içerisinde farklı disiplinlerin kültür kavramının hangi boyutu ile ilgilendiği genel olarak yansıtılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde, kültür aktarımı ve medeniyet aktarımını ilişkilendirebilmek amacıyla, kültür aktarımı teorisi, kuramsal ve kavramsal düzlemde mercek altına alınmış; çeviride medeniyet aktarımı yaklaşımını gerekçelendirmek amacıyla, 20. yüzyıl Türk düşünürlerinin medenileşme süreciyle ilgili yaklaşımları değerlendirilmiştir. Çalışmanın son bölümünde, çeviride medeniyet aktarımını yaklaşımının alt yapısını oluşturabilmek amacıyla, çeviribilimdeki kültür aktarımı yaklaşımları incelenerek, Türkiye'nin medenileşme sürecinde çevirinin üstlendiği rol ve bu rolün erek kültürün dönüşümü üzerindeki etkileri tespit edilmiştir. Kültür aktarımı kavramını merkeze yerleştiren çeviri kuramlarında, kültür aktarımı mikro düzeyde ele alınmaktadır. Bu nedenle, toplumların medenileşme süreci olarak tanımladıkları batılılaşma ya da modernleşme dönemlerinde görülen yoğun çeviri faaliyetleri makro düzeyde bir medeniyet aktarımı olarak tanımlanabilir.

It is observed that culture oriented theories have increased in translation studies since 1980s. As the linguistic centered approach which claims translation is a lingual transfer weakened, approaches which claim translation is a cultural transfer is highlighted. Even though accepting translation activity as a cultural transfer, conceptual dimension, role and function of culture transfer in terms of translation studies were not evaluated transparently. It is clear that translation approaches relating to cultural transfer were handled at micro level and cannot be evaluated at macro level theoretically. In this study which handles culture transfer theory in terms of a critical angle, as the role of the translation during the civilization of Turkey dating from 19th century was evaluated, transfer process from the West was evaluated. In order to justify the connection between culture and civilization with translation within the context of translation studies, literatures relating to culture and civilization concept were scanned in the first part of the study and historical processes of both concept were determined. Especially classifications relating to culture concept were ranked and it is generally reflected that which dimension of the culture concept was dealt by different dimensions of social sciences. In the second part of the study, culture transfer theory was examined closely theoretically and conceptually with the aim of associating culture transfer and civilization transfer; the approaches of 20th Century Turkish Philosophers were evaluated in order to justify the civilization transfer approach in the translation. In the last part of the study, the role of the translation on the civilization process of Turkey and effects of these role on the transformation of the target culture were determined by examining culture transfer approaches in translation studies with the aim of preparing a substructure of civilization transfer in the translation. In the translation theory which places culture transfer concept in the center, culture transfer is handled at micro level. Because of that reason, intense translation activities which appears during the westernization or civilization periods can be identified as civilization transfer at macro level.